Adamotu: (Alraunwurzel / Mandragore / Mandrake) Mavimsi-mor renkli çiçekler açan, rozet yaprakli ve kazik köklü çok yillik otsu bir bitki. Kökleri insana benzedigi için, bu isim verilmistir. Türkiye’de yetistigi yerler: Bati ve Güney Anadolu. Kullanildigi yerler: Kökleri % 0,3 oraninda Hiyosiyaminlerle Skopolamin alkaloitlerini tasir. Bundan dolayi zehirli bir bitkidir. Agri kesici, yatistirici, cinsel gücü arttirici etkileri vardir. Halen tedavide çesitli preparatlarin terkibinde kullanilmaktadir. Rastgele kullanildiginda zararli olur.
Adasoğanı: (Scille / Scillae bulbus / Sea onion / Urginea maritima) Zambakgillerden bir çesit bitkidir. Yapraklari uzun serit seklindedir. Çiçekleri yesil ve beyaz damarlidir. 2 kilogram kadar olan sogan kismi, yapraklarinin altindadir. Aci ve zehirlidir. 7,5 gram adasogani, bir insani rahatça öldürebilir.Tazeyken kullanilmaz. Aksi halde zehirlenme ve kusmalara yol açar. Soganin etli olan orta kismi, dilimlenerek kurutulur. Sonra dövülüp toz haline getirilir. Çok iyi bilmeden kullanilmamalidir.
Kullanildigi yerler:Idrar söktürür. Kalp hastalarinda vücudda biriken suyu bosaltir. Azotemiyi azaltir. Böbrek hastalari kullanmamalidir.
Ahlat: (Yabanarmudu / Piraster / Pirus elaegrifolia / Wild pear-tree / Poirier sauvage) Gülgillerden, kendi kendine yetisen ve üzerine armut asilanan bir agaçtir. Yemisi iyice olgunlastiktan sonra yenir.
Kullanildigi yerler: Meyveleri ishal keser. Zehirli hayvan sokmalarinda, filizi ezilip yaraya sürülür.
Ahududu: (Himbeere / Framboise Common / Rasberry bush) Agaç çilegi ve sultan bögürtleni olarak taninir. Haziran-temmuz aylari arasinda beyazimtrak renkli çiçekler açan, 30-150 cm boyunda, çok senelik, dikenli, çali görünüsünde bir bitkidir. Daglik mintikalarin orman ve korularinda tesadüf edilir. Gövdesi dalli, dikenli ve yatiktir. Yapraklari 3-5 parçali, sivri uçlu, yaprak sapi kivrik dikenlidir. Çiçekler ekseriya dallarin ucunda 5-10 çiçekli salkim halindedirler. Meyvesi etli ve birçok eriksi tipli meyvelerin biraraya gelmesi ile meydana gelmis, küre biçiminde, kirmizi renkli ve güzel kokuludur. Meyveleri temmuz ve agustos aylarinda olgunlasir. Çogu çesitleri bahçelerde yetistirilir. Umumiyetle sonbaharda 1-1,5 m aralik birakilmak suretiyle dikilir. Ahudutlari her 6-7 senede bir yenilenmelidir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Ege, Marmara, Karadeniz bölgeleri.
Kullanildigi yerler: Kullanilan kismi, meyve, çiçek ve yapraklaridir. Meyveler tamamen olgunlastiklari zaman toplanir. Yapraklarinda tanen, meyvelerinde ise organik asitler (malik asit, sitrik asit vs.) seker, pektin, uçucu ve sabit yaglar bulunmaktadir. Yapraklari bogaz hastaliklarinda gargara için kullanilir. Çiçeklerinden romatizma ve nikris (gut) hastaliklarinda faydalanilir. Taze olarak, seker ve böbrek hastaliklarinda perhiz yiyecegi olarak istifade edilir. Halk arasinda ishal ve atesli hastaliklara karsi tavsiye edilir.
Akdiken: (Gemeiner Kreuzdorn / Nerprun Alaterne / Common Buckthorn) Mayis-haziran aylarinda, sari-yesil renkli, küçük çiçekler açan bodur bir agaç. Orman ve koru kenarlarinda bulunur. Dallari karsilikli, uçlari diken halindedir. Yapraklari karsilikli ve saplidir. Çiçekler küçük demetler halinde bir araya toplanmistir. Küre seklinde ve bezelye büyüklügündeki meyvasi evvela yesil, olgunlukta morumsu-siyah renk alir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Bolu ve Trabzon civari.
Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi taze meyvalaridir. Meyvelerinde yag, renkli maddeler, seker ve glikoz vardir. Iyi bir müshildir. Surubu yapilir. Müshil ilaci olarak kullanilir. Bunlardan baska meyvelerinen yesil bir boya da hazirlanir. Memleketimizde yetismekte olan bir Akdiken çesidi de “Cehri” adiyla anilir. Bu cins sadece memleketimizde yetisir.
Anason: (Anis / Anis / Anise) Haziran-agustos aylarinda, beyaz renkli çiçekler açan, 50-60 cm yüksekliginde, bir senelik bitki. Gövde dik, silindir biçiminde, içi bos, çok dalli, tüylü ve üstü çizgilidir. Alt yapraklari uzun sapli, oval veya kalb biçimindedir. Çiçekler bilesik semsiyelerde toplanmislardir. Meyveleri armut seklinde küçük, üzeri tüylü, yesilimsi sari renklidir.Basta Ege bölgesi olmak üzere bütün Anadolu’da bahçelerde yetistirilir. Kültür anasonunun vataninin Anadolu oldugu tahmin edilmektedir.Meyvalarinda nisasta, müsilaj, sabit ve uçucu yag bulunmaktadir. Uçucu yag miktarlari bitkinin cinsine ve yetistigi yerin sartlarina baglidir. Uçucu yagin % 80-90’i anetoldür. Anetol, zehir etkili fakat bu etkisi çok olmayan bir maddedir. Meyvelerinden su buhari distilasyonu ile elde edilen anason yagi, hemen hemen renksiz ve karakteristik kokuludur. Anason tipta midevi, bagirsak gazlarinin tesekkülünü önleyici, hazmi kolaylastirici ve gögüs yumusatici olarak kullanilir. Ayrica nefes darligi, öksürük ve kalb çarpintisi rahatsizliklarinda da etkilidir. Anason yüksek dozda alindiginda bas agrisi, uyusukluk, görme zorlugu yapar. Daimi kullananlarda anisizm hastaligina sebeb olur. Bilhassa çocuklara uyku vermede, midede tesekkül eden gazlari gidermede çok faydalidir. Bebekler için bir çay kasigi tohum bir bardak suya olmak üzere çay olarak hazirlanir. Yemeklerden önce veya süte katilarak bir kaç çay kasigi verilir. Büyükler % 1-2’lik çayini günde 2-3 bardak alabilir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Bütün Anadolu
Kullanildigi yerler: Kullanilan kismi, meyvalari ve yapraklaridir. Meyveleri tamamen olgunlastiktan sonra toplanir ve gölgede kurutulur. Hazmi kolaylastirir. Istahsizligi giderir. Mide ve barsak gazlarini söktürür. Idrar artirir. Migren agrilarini keser. Astim, nefes darligi ve bronsitte görülen sikayetleri giderir.
Andızotu: (Atgözü / Kizilagaç / Inula / Inula helenium / Annuèe inule) Bilesikgillerden, menli yerlerde yetisen, 1 metre kadar sapi olan bir çesit ottur. Yapraklari büyük, yumusak ve yuvarlaktir. Çiçekleri sari renkte olup, aci ve kokuludur. Kökü kalindir. Meyveleri küçük, fistik kozalagina benzer.
Kullanildigi yerler: Mideyi kuvvetlendirir. Balgam söker. Mikroplari öldürür. Vücudda biriken tuzu atar. Üremi, nefrit, sistit, Idrar yollari hastaliklarinda faydalidir. Nefes darligini giderir. Karaciger hastaliklarini tedavi eder. Kasintilari keser. Fazla kullanildigi zaman, mide bulantisi yapar.
Ararot: (Maranta nisastasi / Arrow-root) Sicak iklimlerde yetisen "Maranta" adli kamistan veya ona benzer baska bitkilerin köklerinden çikarilan beyaz bir tozdur. Nisastadan daha incedir. Kokusu ve tadi yoktur.
Kullanildigi yerler: Çocuk mamasi yapiminda kullanilir. Süt çocuklarina ve nekahat dönemindeki hastalara verilir. Hastaliklardan sonra görülen halsizlikleri giderir.
Ardıç: (Wacholder / Geniévre / Juniper) Kışın yapraklarini dökmeyen daimi yeşil ağaçlardan. Yapraklari küçük pulsu veya iğne şeklinde olup 1-2 cm uzunluğundadir. Bir evcikli veya iki evcikli bitkilerdir.
Ardiç yemişi diye anilan kozalaklari dişi agaçlar üzerinde bulunur.
Ardiç türleri kozalaklarinin büyüklügüne, rengine ve özellikle her kozalağın içinde bulunan tohumlarinin sayisina göre birbirinden ayirt edilir.
Çesitleri ve kullanildigi yerler: Sicak iklimlerde ve korunmus alanlarda agaç gibi büyümesine karsilik, soguk bölgelerde çali manzarasindadirlar. Genel olarak odunu yumusak ve dayaniklidir. Kursun kalem yapilir. Kerestesi de demiryolu traversi olarak kullanilir.
Bütün Kuzey Yarimküre’de yetisen 60 türü vardir. Memleketimizde 8 ardiç türü yetismekte olup önemlileri sunlardir:
Katran ardici (Juniperus oxycedrus): Trakya ve Anadolu’da yaygindir. Çali veya küçük bir agaç seklindedir. Yapraklari üçlü ve baticidir. Kozalaklari kirmizimsi olup iki tohumludur. Dallarindan elde edilen katrani cilt hastaliklarinda kullanilir.
Adi ardiç (Juniperus communis): Memleketimizde Trakya bölgesinde tesadüf edilen çalimsi veya küçük agaçlardandir, yapraklari baticidir. Kozalaklari mavimsi siyah renkli, üç tohumludur. Idrar söktürücü olarak kullanilir.
Bodur ardiç (Juniperus nana): Memleketimiz daglarinda, özellikle Kuzey Anadolu daglarinda genis topluluklar meydana getirir. Kozalaklari mavimsi siyah renklidir. Yenir ve idrar söktürücü özelliktedir.
Kokar ardiç (Juniperus foetidissima): Dogu Akdeniz Bölgesi ağacidir. Memleketimizin dağlık yerlerinde yetişir. Sürgünleri dört köşeli, kozalaklari mavimsi siyah renkli, 1-2 tohumludur. Yapraklar ezildiği zaman fena kokular çıkarır.
Yüksek ardiç (Juniperus excelsa): Memleketimizin daglik bölgelerinde yetisir. Sürgünleri dört köseli degildir. Kozalaklari mavimsi siyah renkli, 4-6 tohumludur.
Finike ardici (Juniperus phoenicea): Bati ve Güney Anadolu’da yetisen çalimsi, bodur agaçlardandir. Kozalaklari kizilimsi kahverengi, 4-9 tohumludur.
Aslanağazı: (Kurtagazi / Tavsandudagi / Anthirinum / Linaire / Muflier) Türlü renklerde yetisen güzel görünümlü bir bitkidir. Kokusuzdur. Daha ziyade süs bitkisi olarak kullanilir.
Kullanildigi yerler: Balgam söktürür. Bronsitte rahatlik verir.
Aslandişi: (Yabani acimarul / Karahindiba / Taraxacum officinalis / Dent de lion / Dandelion) Bilesikgiller familyasindan, yol kenarlarinda, çayir ve hendeklerde yetisen bir çesit bitkidir. Yapraklari rozet seklindedir. Çiçekleri saridir. Taze yapraklari salata olarak yenilebilir. Kökünde, Teraxacin, Levulin, Inulin ve seker vardir. Yapraklari ilkbahar, kökleri ise sonbahar aylarinda toplanip kurutulur.
Kullanildigi yerler: Idrar söktürür. Mesane ve kalinbagirsak iltihaplarini giderir. Gögsü yumusatir, öksürügü keser. Balgamli ishalleri keser. Karaciger siskinligini indirir. Böbrek ve safra taslarini düsürür. Sarilikta faydalidir. Anne sütünü artirir. Taze filizleri kirildigi zaman akan sütü de disleri temizler. Ögütülen kökü, kahveye de katilir.
Ayrıkotu: (Gemeine Qecke / Chiendent commun / Common Couch Grass / Scutch / Twitch) Temmuz-agustos aylari arasinda yesil veya morumsu-yesil renkli basaklar veren, 30-100 cm boyunda, çok senelik otsu bir bitki. Toprak altinda çok fazla yayilmis olan ana kökleri bulunur. Bilhassa kumlu topraklari sever. Gövdeleri dik, tüysüz ve içi bostur. Yapraklari dar, uzun, ince, paralel damarli, sivri uçlu, koyu yesil renklidir. Çiçekler gövdenin ucunda ve yassi bir basak durumunda toplanmislardir. Meyve sarimsi renkli uzuncadir. Bitkinin etli kökleri çok eskiden beri üriner hastaliklarda kullanilan önemli bir halk ilacidir. Kökler mesane ve böbrek iltihaplari dahil, mesanedeki tas ve kumlari düsürmek için kullanilan iyi bir idrar söktürücüdür. Idrar arttirici olarak misir püskülü, arpa ile beraber kaynatilarak kullanilir. Hatta köpekler bile agiz ve barsaklarini temizlemek için bitkinin yapraklarini büyük bir zevkle yedikleri için bitki "köpekçimeni" olarak da bilinir. Tarlalarda belirtilen türden baska, buna çok benzeyen büyük ayrikotu (cynadan dactylon) olarak bilinen çesidinin daha kalin kökleri olup, nisasta da tasimasiyla ayrilir ve digeri gibi kullanilir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Istanbul, Trakya, Mugla, Anadolu.
Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari kökleridir. Köklerinde triticin, uçucu yag, müsilaj ve potasyum bulunur.
BAHARATLAR
Anason (anise)
Kahverengine yakin yesil renkte, oval maydanozgillerden Pimpinella anisum bitkisinin tohumu. Butun veya hafif dovulmus olarak genellikle kurabiyelerde, hamurislerinde, kraker ve ekmeklerde kullanilmaktadir. Kavruldugu zaman tadini arttiran anason tohumu Turkiye'dede yetistirilmektedir.
Biberiye (rosemary)
Akdeniz çevresinde çok yetişen, güzel kokulu yapraklarını dökmeyen, çiçekleri soluk mavi renkli, bir bitki (Rosmarinus officinalis). Kurutulmus biberiye otunun dikenimsi yapraklari biraz dovulup parcalanarak balik bugulamada, et ve soslu tavuk yemeklerinde, pizzalarin sosunda kullanilir.
Defne yapragi (bay leaves)
Aromali Laurus nobilis bitkisinin acik yesil renkteki yapraklari. Corbalarda, domates soslarinda, pilavlarda, diger et, sebze ve balik yemeklerinde, marine yapiminda kullanilir. Akdeniz ulkelerine ozgu olan Defne bitkisi Turkiye'de de yetistirilmektedir.
Feslegen veya Reyhan Otu (basil)
Ocimum basilicum Akdeniz ulkelerinde yetisen yapraklari hafif acimsi, kokulu bir bitki. Soslu sebze ve et yemeklerinde, soslarda ve ozellikle pizza sosunda kurutulmus reyhan kullanilmaktadir.
Hashas Tohumu (poppy seed)
Papaver somniferum bitkisinin siyaha yakin renkte, ufak tohumlarindan olusan hashas tohumu Turkiyede genellikle kavrulmus olarak hamur islerinde, ayrica coreklerin ustlerine serpistirmek icin kullanilir.
Hint cevizi/ kucuk hindistan cevizi (nutmeg)
Myristica fragans; bu ağacın hoş kokulu tohumu. ,küçük hindistanceviz. Tatlilarda, keklerde ve diger herturlu tuzlu yemeklerde aromayi arttirici olarak kullanilir. Italyan, Fansiz ve Hindistan mutfaklarinda ve daha bircok ulkede diger baharatlarla karistirilarak kullanilan bir baharat cesididir.
Kakule (cardamom)
Zencefilgillerden, sıcak iklimlerde yetişen güzel kokulu bir bitki (Elettaria cardamomum). Danimarka tarzi ekmek, unlu maamullerde, Afrika, Arap mutfaklarinda baharat olarak, ayrica yesil tanelerin icinden cikan tohumlarla cay ve kahve yapiminda birlikte kaynatilarak kakuleli kahve,cay yapiminda kullanilmaktadir.
Karabiber (black pepper)
Zeytinsi, meyvelerin taneleri yuvarlak, yaprakları kalp biçiminde bir bitki (Piper nigrum). Dunyaca butun yemeklerde kullanilan karabiberin tadini korumasi icin ozellikle tuketilecegi zaman ogutulup kullanilmasi tavsiye edilmektedir. Ana ureticisi Hindistan, Endonezya ve Brezilyadir. Eski caglarda cok degerli olan baharat vergi, kira, borc odemelerinde parayla esdeger olarak kullanilmistir.
Karanfil (cloves)
Et, tavuk kizartmalarinda (ust kismina butun olarak batirarak), kurabiye, kek (toz halinde) ve tatlilarda, Turkiye'de bazi yorelerde cayi kokulandirmak icin karanfil kullanilir. Ayrica agizdaki sarimsak kokusunu gidermek icin bir tane agiza alinip cignenir, karanfilin guclu aromasi bu kokuyu giderir. Ana ureticisi Endonezyadir.
Kekik (oregano)
Butun et kizartmalarinda, ozellikle Italyan mutfaginda, domates kaynakli soslarda, pizzalarda, hamur islerinde, yumurta ve mantarli yemeklerde kekik kullanilmaktadir. Turkiye kaliteli kekik uretiminde ilk siralarda yer almaktadir.
Kereviz Tohumu (Celery Seed)
Apium graveolens adli bitkinin kerevize yakin tatdaki tohumlarindan olusur. Tursu yapiminda tadlandirmak icin, salata soslarinda, corbalarda, kizartma etlerin soslarinda kullanilir. Her turlu yemege farkli bir tad katmak icin once kavrulup salca ilave ederek veya toz haline getirip serpistirmek sureti ile kullanilabilir.
Kişniş (coriander)
Maydanozgillerden yaprakları maydanozu andıran, 20-60 cm yükseklikte, tüysüz, bir yıllık ve otsu bir bitki (Coriandrum sativum). Bu bitkinin baharat olarak kullanılan kurutulmuş meyvesi veya tohumu. Koftelerde; kereviz, patlicanli, soganli, sosisli yemeklerde, mercimek, patates, baklagilli yemeklerde, ayrica biskuvi ve hamurislerinde kişniş kullanilabilir. Ana ureticisi Fas'tir.
Kimyon (cumin)
Cuminum cyminum bitkisinin tohumundan elde edilir. Kofte, izgara, etli dolamalrda, corbalarda kullanilir. Hindistan, Meksika mutfaginda onemli yer tutar.Havuç, domates, biber salatalarının soslarında, fırında, balık (biberiye, defne yaprağı, fesleğen ile), lahana, patlıcan mercimek gibi sebzelerde,patatesli yemeklerde kullanılır.
Mercakköşk (marjoram)
Küçük yapraklı, güzel kokulu bir saksı bitkisi. Kekikle iliskili oldugu soylenen mercankoskun kekikten daha tatli ve hos bir tadi bulunmaktadir. Balık ve et yemeklerinde, kuzu ve dana eti ile yapılan ızgara ve soslu yemeklerde, domatesli yemek ve salatalarda, haşlanmış sebzelerde (lahana pırasa havuç patates) kullanılır. Tavuk kızartmalarında fırına koymadan önce tavuğun içine bir miktar konulabilir. Ayrıca limon ve zeytinyağı ile kullanılması tavsiye edilir. Kuru sebzeli yemeklere çorbalara, soğanlı patates, sosisli yemeklere, pizza sosuna kullanılır.
Nane (mint)
Ezogelin, mercimek gibi corbalarda, kuzu etinde, soslarda (cacik gibi), cay ve diger iceceklerde. tatli ve dondurmalarda servis yapilirken, ayrica salata ve dolmalarda nane kullanilir. Orta caglarda mutfaklardaki kullaniminin disinda toz haline getirilip disleri beyazlatmadada kullanilmistir.
Rezene (fennel)
Sarı çiçekli, yaprakları iplik biçiminde parçalı, hoş kokulu, baharlı meyveleri anason gibi yemeklerde ve bazı içkilerde tat verici olarak kullanılan, hekimlikte gaz söktürücü olarak yararlanılan çok yıllık otsu bir bitki (Foeniculum vulgare). spagetti soslarında, salata soslarında, patates salatalarında, somon, uskumru, levrek gibi balıkların buğulamalarında, mantar soslarında kullanılır. Çerkez tavuğu, kuzu eti ızgara balık, kabak, bazı tür keklere ve konservelere kullanılır.
Safran (saffron)
Cok pahali bir baharattir. Baharda çiçek açan soğanlı bir kültür bitkisi (Crocus sativus). Bu bitkinin tepeciklerinin elle tektek toplanarak kurutulmasıyla elde edilen safranin 225,000 tanesi ancak yarim kiloya yakin urun verir. Genel olarak renklendirmek ve tad vermek icin sıcak suda eritilmek sureti ile özellikle pilav, zerde, rizotto gibi yemeklerde, hamur islerinde, balik yemeklerinde kullanılır.
Sumak (sumac)
sıcak bölgelerde yetişen, kabuğu hekimlikte, yaprakları dericilikte kullanılan bir ağaç, somak (Rhus coriafia). Bu ağacın, ekşilik vermek için dövülerek yemeklere katılan mercimeğe benzeyen meyvesi. Salatalarda (yeşil salatalar, domates, taze soğan) ve genellikle yoğurtlu kebaplarda kullanılır. Sumak ekşisinin antiseptik özelliği nedeniyle salatalarda kullanılmasında yarar vardır.
Susam (sesame seed)
Sıcak bölgelerde yetişen küçük bir bitki (Sesamum indicum). Bu bitkinin küçük, sarımtırak tohumu. Tad vermek icin herturlu ekmek, hamurisi, bazi keklerde ve salata soslarinda kullanilir. Cok eski tarihlerden beri kullanilan baharatlardan biri olan susam, yaklasik M.O. 1500 yillarinda Misirlilar tarafindan ilac olarak kullanilmistir.
Tarçın (cinnamon)
Cinnamomum ağacının, içinde kokulu bir yağ bulunması dolayısıyla bahar gibi kullanılan kabuğu. Sütlü tatlılarda, salep, boza, pastalarda, meyve kompostosunda, keklerde, elma turtasında ve dondurmalarda kullanılır. Çubuk halindeki tarçın ıhlamur ve karanfille kaynatılmak sureti ile sıcak bir kış içeceği olarak içilir.
Tarhun Otu (tarragon)
Anasonla nanenin aromalarini andiran Artemisia dracunculus adli bitkinin kurutulmus yapraklari. Sebze çorbalarında her türlü salata (özellikle yeşil veya domatesli) ve soslarında, söğüş, omlet, ızgara somon balığı, haşlanmış veya pişirilmiş tavuk, dana ve av etlerinin soslarında (bearnez, holandez, römulad vb) kullanılır. Yavan yemeklere çeşni katar. Tarhunotu güzel kokusuyla tuz , biber ve sirkenin yerini tutabilir.
Yenibahar (allspice)
Aromasi karanfil, hint cevizi ve tarcin karisimini andirdigi icin ingilizcede allspice adini alan yenibahar bezelye taneleri buyuklugundedir. Turk mutfaginda ozellikle etli ve zeytinyagli dolmalarda, genel olarak soslarda, et yemeklerinde. koftelerde, degisik tatlilarda kullanilir. En cok uretildigi ulke Jamaika'dir.
Zencefil (ginger)
Hindistan ve Malezya'da yetişen, yaklaşık 100 cm yüksekliğinde, kamış görünüşünde, çok yüksek ve otsu bir bitki (Zingiber officinale). Unlu, yumurtalı beyaz soslarda bir çay kaşığının yarısı ilave edilir. Özel bir tadı vardır. Bazı etli dolmalara konulur, ızgara etlere pişmeden önce serpilir. Tatlılara ve bazı kuru pastalara, kurabiyelere konulur. Sahlep piştikten sonra tarçın ile beraber üzerine dökülür. Ihlamurla karıştırıldığında soğuk algınlığının ve öksürüğün en iyi ilacıdır.
Zerdeçal
Curcuma longa bitkisinin kurutulmus kökü. Pirinç pilavı, her türlü makarna ve hamur işlerinde, balık çorbalarında, mayonezlerde kullanılır. Ayrıca çiğ olarak rendelenmiş ve beşamel sos ilave edilmiş kereviz salatalarının içine ilave edilebilir. Zencefili andiran gorunumlu olan kökün tadi zencefille karabiber arasindadir. Pilavlarda, hamur islerinde, hardal sosu yapiminda, tereyag ve peynirlerde kullanilmaktadir
BAHARAT ÇEŞİTLERİ
Anason (anise)Kahverengine yakin yesil renkte, oval maydanozgillerden Pimpinella anisum bitkisinin tohumu. Butun veya hafif dovulmus olarak genellikle kurabiyelerde, hamurislerinde, kraker ve ekmeklerde kullanilmaktadir. Kavruldugu zaman tadini arttiran anason tohumu Turkiye'dede yetistirilmektedir.
Biberiye (rosemary)Akdeniz çevresinde çok yetişen, güzel kokulu yapraklarını dökmeyen, çiçekleri soluk mavi renkli, bir bitki (Rosmarinus officinalis). Kurutulmus biberiye otunun dikenimsi yapraklari biraz dovulup parcalanarak balik bugulamada, et ve soslu tavuk yemeklerinde, pizzalarin sosunda kullanilir.
Defne yapragi (bay leaves)Aromali Laurus nobilis bitkisinin acik yesil renkteki yapraklari. Corbalarda, domates soslarinda, pilavlarda, diger et, sebze ve balik yemeklerinde, marine yapiminda kullanilir. Akdeniz ulkelerine ozgu olan Defne bitkisi Turkiye'de de yetistirilmektedir.
Feslegen veya Reyhan Otu (basil)Ocimum basilicum Akdeniz ulkelerinde yetisen yapraklari hafif acimsi, kokulu bir bitki. Soslu sebze ve et yemeklerinde, soslarda ve ozellikle pizza sosunda kurutulmus reyhan kullanilmaktadir.
Hashas Tohumu (poppy seed)Papaver somniferum bitkisinin siyaha yakin renkte, ufak tohumlarindan olusan hashas tohumu Turkiyede genellikle kavrulmus olarak hamur islerinde, ayrica coreklerin ustlerine serpistirmek icin kullanilir.
Hint cevizi/ kucuk hindistan cevizi (nutmeg)Myristica fragans; bu ağacın hoş kokulu tohumu. ,küçük hindistanceviz. Tatlilarda, keklerde ve diger herturlu tuzlu yemeklerde aromayi arttirici olarak kullanilir. Italyan, Fansiz ve Hindistan mutfaklarinda ve daha bircok ulkede diger baharatlarla karistirilarak kullanilan bir baharat cesididir.
Kakule (cardamom)Zencefilgillerden, sıcak iklimlerde yetişen güzel kokulu bir bitki (Elettaria cardamomum). Danimarka tarzi ekmek, unlu maamullerde, Afrika, Arap mutfaklarinda baharat olarak, ayrica yesil tanelerin icinden cikan tohumlarla cay ve kahve yapiminda birlikte kaynatilarak kakuleli kahve,cay yapiminda kullanilmaktadir.
Karabiber (black pepper)Zeytinsi, meyvelerin taneleri yuvarlak, yaprakları kalp biçiminde bir bitki (Piper nigrum). Dunyaca butun yemeklerde kullanilan karabiberin tadini korumasi icin ozellikle tuketilecegi zaman ogutulup kullanilmasi tavsiye edilmektedir. Ana ureticisi Hindistan, Endonezya ve Brezilyadir. Eski caglarda cok degerli olan baharat vergi, kira, borc odemelerinde parayla esdeger olarak kullanilmistir.
Karanfil (cloves)Et, tavuk kizartmalarinda (ust kismina butun olarak batirarak), kurabiye, kek (toz halinde) ve tatlilarda, Turkiye'de bazi yorelerde cayi kokulandirmak icin karanfil kullanilir. Ayrica agizdaki sarimsak kokusunu gidermek icin bir tane agiza alinip cignenir, karanfilin guclu aromasi bu kokuyu giderir. Ana ureticisi Endonezyadir.
Kekik (oregano)Butun et kizartmalarinda, ozellikle Italyan mutfaginda, domates kaynakli soslarda, pizzalarda, hamur islerinde, yumurta ve mantarli yemeklerde kekik kullanilmaktadir. Turkiye kaliteli kekik uretiminde ilk siralarda yer almaktadir.
Kereviz Tohumu (Celery Seed)Apium graveolens adli bitkinin kerevize yakin tatdaki tohumlarindan olusur. Tursu yapiminda tadlandirmak icin, salata soslarinda, corbalarda, kizartma etlerin soslarinda kullanilir. Her turlu yemege farkli bir tad katmak icin once kavrulup salca ilave ederek veya toz haline getirip serpistirmek sureti ile kullanilabilir.
Kişniş (coriander)Maydanozgillerden yaprakları maydanozu andıran, 20-60 cm yükseklikte, tüysüz, bir yıllık ve otsu bir bitki (Coriandrum sativum). Bu bitkinin baharat olarak kullanılan kurutulmuş meyvesi veya tohumu. Koftelerde; kereviz, patlicanli, soganli, sosisli yemeklerde, mercimek, patates, baklagilli yemeklerde, ayrica biskuvi ve hamurislerinde kişniş kullanilabilir. Ana ureticisi Fas'tir.
Kimyon (cumin)Cuminum cyminum bitkisinin tohumundan elde edilir. Kofte, izgara, etli dolamalrda, corbalarda kullanilir. Hindistan, Meksika mutfaginda onemli yer tutar.Havuç, domates, biber salatalarının soslarında, fırında, balık (biberiye, defne yaprağı, fesleğen ile), lahana, patlıcan mercimek gibi sebzelerde,patatesli yemeklerde kullanılır.
Mercakköşk (marjoram)Küçük yapraklı, güzel kokulu bir saksı bitkisi. Kekikle iliskili oldugu soylenen mercankoskun kekikten daha tatli ve hos bir tadi bulunmaktadir. Balık ve et yemeklerinde, kuzu ve dana eti ile yapılan ızgara ve soslu yemeklerde, domatesli yemek ve salatalarda, haşlanmış sebzelerde (lahana pırasa havuç patates) kullanılır. Tavuk kızartmalarında fırına koymadan önce tavuğun içine bir miktar konulabilir. Ayrıca limon ve zeytinyağı ile kullanılması tavsiye edilir. Kuru sebzeli yemeklere çorbalara, soğanlı patates, sosisli yemeklere, pizza sosuna kullanılır.
Nane (mint)Ezogelin, mercimek gibi corbalarda, kuzu etinde, soslarda (cacik gibi), cay ve diger iceceklerde. tatli ve dondurmalarda servis yapilirken, ayrica salata ve dolmalarda nane kullanilir. Orta caglarda mutfaklardaki kullaniminin disinda toz haline getirilip disleri beyazlatmadada kullanilmistir.
Rezene (fennel)Sarı çiçekli, yaprakları iplik biçiminde parçalı, hoş kokulu, baharlı meyveleri anason gibi yemeklerde ve bazı içkilerde tat verici olarak kullanılan, hekimlikte gaz söktürücü olarak yararlanılan çok yıllık otsu bir bitki (Foeniculum vulgare). spagetti soslarında, salata soslarında, patates salatalarında, somon, uskumru, levrek gibi balıkların buğulamalarında, mantar soslarında kullanılır. Çerkez tavuğu, kuzu eti ızgara balık, kabak, bazı tür keklere ve konservelere kullanılır.
Safran (saffron)Cok pahali bir baharattir. Baharda çiçek açan soğanlı bir kültür bitkisi (Crocus sativus). Bu bitkinin tepeciklerinin elle tektek toplanarak kurutulmasıyla elde edilen safranin 225,000 tanesi ancak yarim kiloya yakin urun verir. Genel olarak renklendirmek ve tad vermek icin sıcak suda eritilmek sureti ile özellikle pilav, zerde, rizotto gibi yemeklerde, hamur islerinde, balik yemeklerinde kullanılır.
Sumak (sumac)sıcak bölgelerde yetişen, kabuğu hekimlikte, yaprakları dericilikte kullanılan bir ağaç, somak (Rhus coriafia). Bu ağacın, ekşilik vermek için dövülerek yemeklere katılan mercimeğe benzeyen meyvesi. Salatalarda (yeşil salatalar, domates, taze soğan) ve genellikle yoğurtlu kebaplarda kullanılır. Sumak ekşisinin antiseptik özelliği nedeniyle salatalarda kullanılmasında yarar vardır.
Susam (sesame seed)Sıcak bölgelerde yetişen küçük bir bitki (Sesamum indicum). Bu bitkinin küçük, sarımtırak tohumu. Tad vermek icin herturlu ekmek, hamurisi, bazi keklerde ve salata soslarinda kullanilir. Cok eski tarihlerden beri kullanilan baharatlardan biri olan susam, yaklasik M.O. 1500 yillarinda Misirlilar tarafindan ilac olarak kullanilmistir.
Tarçın (cinnamon)
Cinnamomum ağacının, içinde kokulu bir yağ bulunması dolayısıyla bahar gibi kullanılan kabuğu. Sütlü tatlılarda, salep, boza, pastalarda, meyve kompostosunda, keklerde, elma turtasında ve dondurmalarda kullanılır. Çubuk halindeki tarçın ıhlamur ve karanfille kaynatılmak sureti ile sıcak bir kış içeceği olarak içilir.
Tarhun Otu (tarragon)
Anasonla nanenin aromalarini andiran Artemisia dracunculus adli bitkinin kurutulmus yapraklari. Sebze çorbalarında her türlü salata (özellikle yeşil veya domatesli) ve soslarında, söğüş, omlet, ızgara somon balığı, haşlanmış veya pişirilmiş tavuk, dana ve av etlerinin soslarında (bearnez, holandez, römulad vb) kullanılır. Yavan yemeklere çeşni katar. Tarhunotu güzel kokusuyla tuz , biber ve sirkenin yerini tutabilir.
Yenibahar (allspice)
Aromasi karanfil, hint cevizi ve tarcin karisimini andirdigi icin ingilizcede allspice adini alan yenibahar bezelye taneleri buyuklugundedir. Turk mutfaginda ozellikle etli ve zeytinyagli dolmalarda, genel olarak soslarda, et yemeklerinde. koftelerde, degisik tatlilarda kullanilir. En cok uretildigi ulke Jamaika'dir.
Zencefil (ginger)
Hindistan ve Malezya'da yetişen, yaklaşık 100 cm yüksekliğinde, kamış görünüşünde, çok yüksek ve otsu bir bitki (Zingiber officinale). Unlu, yumurtalı beyaz soslarda bir çay kaşığının yarısı ilave edilir. Özel bir tadı vardır. Bazı etli dolmalara konulur, ızgara etlere pişmeden önce serpilir. Tatlılara ve bazı kuru pastalara, kurabiyelere konulur. Sahlep piştikten sonra tarçın ile beraber üzerine dökülür. Ihlamurla karıştırıldığında soğuk algınlığının ve öksürüğün en iyi ilacıdır.
Zerdeçal
Curcuma longa bitkisinin kurutulmus kökü. Pirinç pilavı, her türlü makarna ve hamur işlerinde, balık çorbalarında, mayonezlerde kullanılır. Ayrıca çiğ olarak rendelenmiş ve beşamel sos ilave edilmiş kereviz salatalarının içine ilave edilebilir. Zencefili andiran gorunumlu olan kökün tadi zencefille karabiber arasindadir. Pilavlarda, hamur islerinde, hardal sosu yapiminda, tereyag ve peynirlerde kullanilmaktadir.
ÇİÇEK ÇEŞİTLERİ
Süsen
Süsen soğanlı veya kök saplı iki yada çok yıllık bir süs bitkisidir. Pek çok melez çeşidi bulunmaktadır. Süsenler basit saplı veya sapları az dallı bitkilerdir.
Gloksinya
Gloksinya (gloxinia), Gesneriaceae familyasından 20 kadar otsu bitki türünden oluşan bir tür saksı bitkisidir. En çok tanınmış türü olan Gloksinya Speciosa’dır.
Gecesefası
Gecesefası (Mirabilis Jalapa) akşamsefası olarak da bilinir. Gecesefasıgiller familyasından çok yıllık otsu bir süs bitkisidir.
Sarısalkım
Adını salkım biçimindeki parlak sarı çiçeklerinden alan sarısalkımlar (laburnum) küçük ağaç yada çalı yapısındaki gösterişli bitkilerdir.
Siklamen
Göz alıcı renklere bürünmüş alımlı çiçekleriyle sevilen süs bitkilerinden olan siklamenlerin doğada 16 türü vardır
Küpe Çiçeği
Küpe gibi sarkık çiçekleri olan bir süs bitkisidir. Nemli, gölgelik yerlerde yetişir. Anayurdu Meksika’nın yüksek dağları, Güney Amerika ile Yeni Zelanda adasıdır.
Şakayık
Şakayık çiçeğinin ilmi adı olan paeonia, Yunan hekimi Paeon’dan gelir. Homeros’a göre bu hekim Pluton’un Herakles’ten aldığı yarayı bu bitkiyle tedavi etmiştir.
Yasemin Çiçeği Yasemen
Yaseminler tıpkı lale, sümbül ve gül gibi şiirlere konu olmuş zarif ve hoş kokulu bir çiçektir.
Sardunya
Sardunyalar göz alıcı kırmızı yada pembe çiçekleriyle bahçeleri ve balkonları süsleyen en çok yetiştirilen süs bitkilerindendir.
Taflan
Taflan gülgiller familyasından, kışın yapraklarını dökmeyen küçük bir ağaççıktır.
OrtancaPek
çok türü bulunan ve süs bitkisi olarak her yerde yetiştirilebilen ağaçsı bir bitkidir. İlim adı hydrengea ‘ dır. Ortanca çiçeği taşkırangiller familyasındandır.
Zambak
Birçeneklilerin zambakgiller (Liliaceae) ailesinden bir bitkidir. Zambakların taç yaprakları sarı, kırmızı, turuncu gibi sıcak renklidir ve üstlerinde siyah çizgi ya da lekeler bulunur.
Nergis Çiçeği Nergiz
Alımlı ve hoş kokulu çiçekleri nedeniyle birçok ülkede süs bitkisi olarak yetiştirilen nergislerin, başta Avrupa olmak üzere, kuzey ılıman kuşakta kendiliğinden yetişen 40 kadar tür
Fesleğen
Ballıbabagillerden, saksı da yetiştirilen güzel kokulu bir ottur. İlmi adı Ocimum’dur. Cüce fesleğen, kırlarda yetişen pembe, kırmızı veya eflatun çiçekli, kokulu bir bitkidir.
Papatya
Papatya baharda çiçek açan bir tür kır bitkisidir. Anthemis ve matricaria diye iki cinsi ve pek çok türü vardır. Papatya çiçekleri bileşikgillerdendir.
Nilüfer Çiçeği
İkiçenekli bitkilerin çok meyveyapraklılar grubu olan nilüfergiller ailesi su bitkisidir.
Orkide
Orkide bir çenekli bitkilerin salepgiller (Orchidaceae) ailesinden olan bitkilere verilen addır. LilyumLilyum zambakgiller familyasındandır. Soğanlı bir bitkidir. Zambakgiller familyasında genellikle kırmızı, sarı gibi renklere rastlanırken lilyum beyaz renkli bir çiçektir.
Kana Çiçeği
Kana çiçeği Amerika ve Asya’ nın sıcak bölgelerinde yetişen kök saplı otsu bir bitkidir ve pek çok çeşidi vardır.
Ateş Dikeni
Ateş dikeni gülgiller (rosaceae) familyasının Pyracantha cinsinden, genellikle dikenli ve yaprak dökmeyen çalılara verilen ortak addır. Anayurdu Avrupa’ nın güneydoğusu ve Asya’ dır.
Gaillardia
Gaillardia bileşikgiller (asteraceae) familyasından Kuzey Amerika’ ya özgü olan bir bitki cinsidir.
Mum Çiçeği
Asclepiadaceae olarak ta bilinen mum çiçeği ipekotugillerdendir ve 280 den fazla cinsi ve 2000 kadar tropik, otsu yada çalımsı tırmanıcı bitki türünü içeren bir familyadır.
Sebboy
Sarı ve turuncunun çeşitli tonlarındaki hoş kokulu çiçekleriyle çok sevilen bir süs bitkisidir.
Sümbül
Sümbül çiçeğinin ismi Farsça da sümbül olarak da bilinir. Genellikle süs için yetiştirilen çok gösterişli soğanlı bir bitkidir. İlmi adı hyacinthus tur.
Menekşe
Kırlık yerlerde kendiliğinden biten ayrıca bahçelerde yetiştirilen otsu bir bitkidir. Gayet hoş kokan mor çiçekler açar.
Manolya
Limon çiçeği kokusunda iri beyaz çiçekli bir süs ağacıdır. İri parlak yeşil yaprakları vardır. Kuzey Amerika’ nın güneydoğu bölgeleriyle Güney Asya’ da tabi olarak yetişir.
Lale
Lale türlü renklerde güzel çiçekler veren bir süs bitkisidir. Anavatanı Batı Asya olan lale, ilk olarak Türkiye’de süs bitkisi olarak yetiştirilmiştir.
Lavanta
Lavanta kokulu bir süs bitkisidir. Akdeniz ülkelerinde yabani olarak yetişir. Boyunun uzunluğu 1 m civarındadır. Ballıbabagiller familyasındandır. Çiçekleri mavi ya da mor olur.
Leylak
Leylak Dünya’nın birçok yerinde yetişen bir süs bitkisidir. Zeytingiller familyasındandır. Çiçekleri salkım biçimdedir.
Kasımpatı
KrizantemKasımpatı iri katmerli çiçekleri olan bir süs bitkisidir. Kasımpatı çiçeğine “Krizantem” de denir. Son bahardan kışa kadar çiçek açar.
Kardelen
Kardelen çiçeği kuzey ve Doğu Anadolu’ da yetişen ve ilkbaharda beyaz renkli sarkık çan biçimde çiçekler açan soğanlı bir bitki türüdür. >KaranfilKaranfiller (bahçe karafilleri) karşılıklı, ensiz, sivri yapraklı, düğüm düğüm ince saplı otsu bitkilerdir.
Kamelya
Kamelya Asya kökenli, sert ve hep yeşil yapraklı ağaççık yada çalı türünde bir bitkinin çiçeğidir. Kamelyanın iri beyaz çiçekleri vardır.
Kalanchoe
Kalanchoe karşıt yapraklı, talkım halinde sarı yada kırmızı çiçekli çok tohum içeren kapsül meyveli otsu yada çalımsı bir bitkidir.
Kaktüs
Kaktüs ve frenkinciri gibi dikenli ve etli bitkiler kaktüsgiller familyasındandır. Kimi botanikçilere göre 20, kimilerine göre 100 kadar cinsi bulunmaktadır.
Aslanağzı
Aslanağzı, yüksükotugiller (Scrophulariaceae) familyasının, Antirrhinum cinsinden 40 kadar otsu bitki türüne verilen ortak addaki bir çiçek türüdür.
Akasya
Genellikle hep yeşil yapraklı ve dikenli ağaç yada ağaççık (Bil.a.acacia; baklagiller familyası).
Süsen soğanlı veya kök saplı iki yada çok yıllık bir süs bitkisidir. Pek çok melez çeşidi bulunmaktadır. Süsenler basit saplı veya sapları az dallı bitkilerdir.
Gloksinya
Gloksinya (gloxinia), Gesneriaceae familyasından 20 kadar otsu bitki türünden oluşan bir tür saksı bitkisidir. En çok tanınmış türü olan Gloksinya Speciosa’dır.
Gecesefası
Gecesefası (Mirabilis Jalapa) akşamsefası olarak da bilinir. Gecesefasıgiller familyasından çok yıllık otsu bir süs bitkisidir.
Sarısalkım
Adını salkım biçimindeki parlak sarı çiçeklerinden alan sarısalkımlar (laburnum) küçük ağaç yada çalı yapısındaki gösterişli bitkilerdir.
Siklamen
Göz alıcı renklere bürünmüş alımlı çiçekleriyle sevilen süs bitkilerinden olan siklamenlerin doğada 16 türü vardır
Küpe Çiçeği
Küpe gibi sarkık çiçekleri olan bir süs bitkisidir. Nemli, gölgelik yerlerde yetişir. Anayurdu Meksika’nın yüksek dağları, Güney Amerika ile Yeni Zelanda adasıdır.
Şakayık
Şakayık çiçeğinin ilmi adı olan paeonia, Yunan hekimi Paeon’dan gelir. Homeros’a göre bu hekim Pluton’un Herakles’ten aldığı yarayı bu bitkiyle tedavi etmiştir.
Yasemin Çiçeği Yasemen
Yaseminler tıpkı lale, sümbül ve gül gibi şiirlere konu olmuş zarif ve hoş kokulu bir çiçektir.
Sardunya
Sardunyalar göz alıcı kırmızı yada pembe çiçekleriyle bahçeleri ve balkonları süsleyen en çok yetiştirilen süs bitkilerindendir.
Taflan
Taflan gülgiller familyasından, kışın yapraklarını dökmeyen küçük bir ağaççıktır.
OrtancaPek
çok türü bulunan ve süs bitkisi olarak her yerde yetiştirilebilen ağaçsı bir bitkidir. İlim adı hydrengea ‘ dır. Ortanca çiçeği taşkırangiller familyasındandır.
Zambak
Birçeneklilerin zambakgiller (Liliaceae) ailesinden bir bitkidir. Zambakların taç yaprakları sarı, kırmızı, turuncu gibi sıcak renklidir ve üstlerinde siyah çizgi ya da lekeler bulunur.
Nergis Çiçeği Nergiz
Alımlı ve hoş kokulu çiçekleri nedeniyle birçok ülkede süs bitkisi olarak yetiştirilen nergislerin, başta Avrupa olmak üzere, kuzey ılıman kuşakta kendiliğinden yetişen 40 kadar tür
Fesleğen
Ballıbabagillerden, saksı da yetiştirilen güzel kokulu bir ottur. İlmi adı Ocimum’dur. Cüce fesleğen, kırlarda yetişen pembe, kırmızı veya eflatun çiçekli, kokulu bir bitkidir.
Papatya
Papatya baharda çiçek açan bir tür kır bitkisidir. Anthemis ve matricaria diye iki cinsi ve pek çok türü vardır. Papatya çiçekleri bileşikgillerdendir.
Nilüfer Çiçeği
İkiçenekli bitkilerin çok meyveyapraklılar grubu olan nilüfergiller ailesi su bitkisidir.
Orkide
Orkide bir çenekli bitkilerin salepgiller (Orchidaceae) ailesinden olan bitkilere verilen addır. LilyumLilyum zambakgiller familyasındandır. Soğanlı bir bitkidir. Zambakgiller familyasında genellikle kırmızı, sarı gibi renklere rastlanırken lilyum beyaz renkli bir çiçektir.
Kana Çiçeği
Kana çiçeği Amerika ve Asya’ nın sıcak bölgelerinde yetişen kök saplı otsu bir bitkidir ve pek çok çeşidi vardır.
Ateş Dikeni
Ateş dikeni gülgiller (rosaceae) familyasının Pyracantha cinsinden, genellikle dikenli ve yaprak dökmeyen çalılara verilen ortak addır. Anayurdu Avrupa’ nın güneydoğusu ve Asya’ dır.
Gaillardia
Gaillardia bileşikgiller (asteraceae) familyasından Kuzey Amerika’ ya özgü olan bir bitki cinsidir.
Mum Çiçeği
Asclepiadaceae olarak ta bilinen mum çiçeği ipekotugillerdendir ve 280 den fazla cinsi ve 2000 kadar tropik, otsu yada çalımsı tırmanıcı bitki türünü içeren bir familyadır.
Sebboy
Sarı ve turuncunun çeşitli tonlarındaki hoş kokulu çiçekleriyle çok sevilen bir süs bitkisidir.
Sümbül
Sümbül çiçeğinin ismi Farsça da sümbül olarak da bilinir. Genellikle süs için yetiştirilen çok gösterişli soğanlı bir bitkidir. İlmi adı hyacinthus tur.
Menekşe
Kırlık yerlerde kendiliğinden biten ayrıca bahçelerde yetiştirilen otsu bir bitkidir. Gayet hoş kokan mor çiçekler açar.
Manolya
Limon çiçeği kokusunda iri beyaz çiçekli bir süs ağacıdır. İri parlak yeşil yaprakları vardır. Kuzey Amerika’ nın güneydoğu bölgeleriyle Güney Asya’ da tabi olarak yetişir.
Lale
Lale türlü renklerde güzel çiçekler veren bir süs bitkisidir. Anavatanı Batı Asya olan lale, ilk olarak Türkiye’de süs bitkisi olarak yetiştirilmiştir.
Lavanta
Lavanta kokulu bir süs bitkisidir. Akdeniz ülkelerinde yabani olarak yetişir. Boyunun uzunluğu 1 m civarındadır. Ballıbabagiller familyasındandır. Çiçekleri mavi ya da mor olur.
Leylak
Leylak Dünya’nın birçok yerinde yetişen bir süs bitkisidir. Zeytingiller familyasındandır. Çiçekleri salkım biçimdedir.
Kasımpatı
KrizantemKasımpatı iri katmerli çiçekleri olan bir süs bitkisidir. Kasımpatı çiçeğine “Krizantem” de denir. Son bahardan kışa kadar çiçek açar.
Kardelen
Kardelen çiçeği kuzey ve Doğu Anadolu’ da yetişen ve ilkbaharda beyaz renkli sarkık çan biçimde çiçekler açan soğanlı bir bitki türüdür. >KaranfilKaranfiller (bahçe karafilleri) karşılıklı, ensiz, sivri yapraklı, düğüm düğüm ince saplı otsu bitkilerdir.
Kamelya
Kamelya Asya kökenli, sert ve hep yeşil yapraklı ağaççık yada çalı türünde bir bitkinin çiçeğidir. Kamelyanın iri beyaz çiçekleri vardır.
Kalanchoe
Kalanchoe karşıt yapraklı, talkım halinde sarı yada kırmızı çiçekli çok tohum içeren kapsül meyveli otsu yada çalımsı bir bitkidir.
Kaktüs
Kaktüs ve frenkinciri gibi dikenli ve etli bitkiler kaktüsgiller familyasındandır. Kimi botanikçilere göre 20, kimilerine göre 100 kadar cinsi bulunmaktadır.
Aslanağzı
Aslanağzı, yüksükotugiller (Scrophulariaceae) familyasının, Antirrhinum cinsinden 40 kadar otsu bitki türüne verilen ortak addaki bir çiçek türüdür.
Genellikle hep yeşil yapraklı ve dikenli ağaç yada ağaççık (Bil.a.acacia; baklagiller familyası).
PEYZAJ DÜZENLEME BAHÇE BAKIMI
Bahçe düzenleme uzun yıllar eğitim gerektiren bir alan olması sebebiyle; burada bu mesleği uzun uzadıya öğretme olanağı maalesef bulunmamaktadır. Bununla birlikte bahçenizi düzenlerken size yardımcı olacak ipuçlarını burada bulabilirisiniz.
Herşeyden önce ekonomik durumunuz elveriyorsa bahçenizi bu konuda uzman birisinin düzenlemesi her zaman en doğrusu olacaktır.
Bu alanda çalışan çok sayıda peyzaj firması bulunmaktadır. Bunun yanında çok daha fazla da vasıfsız çalışana rastlamak mümkün. Bir bina yaparken mutlaka inşaat mühendisine müracaat edilmesine rağmen bahçe yapımında hayati tehlike arz etmemesi sebebiyle o kadar titiz davranılmamaktadır. Oysa eğer para ödüyorsak karşılığını alıp almadığımızı bilmeliyiz.
Bahçe düzenlemesinde yapılan yanlışlar çok sonra anlaşılacağından maalesef iş bittiğinde düzenlemeyi yapanın sadece düzenlemedeki estetik anlayışı yada çok ciddi mimari hataları ortaya çıkacaktır. Asıl hatalar belki yıllar sonra anlaşılacaktır.
Bu işi çokça yapan bahçıvanlardan çok azı doğru bilgilere sahiptir. Piyasada bir peyzajcı yada bu konuda uzman ziraat mühendisinin yanında bir kez bahçe düzenlemesine katılıp ertesi gün bu işe soyunan bir yığın vasıfsız kişiye rastlamak mümkün. Oysa yeterli bilgi birikimine sahip olmayan bir kişi ancak gördüğünü uygular fakat hangi bitki neden seçilmiştir çoğunlukla bilmez her yerde aynı uygulamayı yapar ki buda kısa sürede yapılan masrafları ve emeği boşa çıkarır. Burada dikkat edilecek tek şey estetik değil aynı zamanda bitkilerin iklim ve toprak istekleri ve yapının bitkilerle uyumlu oluşudur.
Bahçemizi Kendimiz Düzenleyeceksek Nelere Dikkat Etmeliyiz.
Önce bahçemizin bir krokisini çıkarmalıyız. Bu kroki üzerine aldığımız ölçümleri yazmalıyız.
( Bahçenin eni, boyu, sınırların binaya olan mesafesi varsa diğer yapı ve ağaçlar krokide belirtilmelidir.)
Kroki üzerinde rüzgar koridorları, güneşlik ve gölgelik alanlar, bina girişi, varsa yol, gizlenmesini istediğimiz kötü görüntüler, gürültü merkezleri, görmek istediğimiz manzaralı yön vs. belirtilmelidir.
Sonra kroki üzerinde karalamalar yaparak kafamızdaki düzenlemeyi önce kağıt üzerinde gerçekleştirebiliriz.
İlk yapılması gereken İstenmeyen görüntü yada gürültü gelen bölümlerin perdelenmesidir. (Örneğin karşınızda mezarlık var görmek istemiyorsunuz yada gürültülü bir cadde geçiyor gürültüyü kesmek istiyorsunuz bahçenin o yöndeki sınırına bitki perdesi oluşturabilirsiniz. Bunun için yüksek ve yoğun tekstürlü, herdem yeşil bitkiler seçmelisiniz. )
Bitki seçerken ana prensip bahçe sınırına doğru büyük bitkiler eve yaklaştıkça da daha alçak bitkilerin seçilmesidir. Uzaktaki bitkiler yakındaki süs bitkileri için aynı zamanda fon oluşturacaktır.
Bahçenizin en uygun yerine gölge elemanları düşünebilir, yürüme yolları yada süs havuzu ve varsa çocuklara bir oyun alanı için yer belirleyebilirsiniz.
Bahçenizde sebze yetiştirmek için bir köşe ayırabilirsiniz, bu eve uzak ve çalılar yada ağaçlarla perdeleyeceğiniz bir yerde olmalıdır.
Bahçenizin ana çerçevesini çizdikten sonra bitki seçimine başlayabilirsiniz.
Bahçenizi düzenlerken estetiğin kuralları geçerli olacaktır.
Orantı (Gerek bitkiler ile Yapı arasında gerekse bitkilerin birbirileriyle orantılı olması. Örneğin küçük bir bahçede yapının yakınına dikilen büyük bir ağaç hem görsel ve hem de fonksiyonel olarak rahatsız edici olacaktır.)
Uyum ( Yapı ile bahçe arasında ve bitkilerin birbirileriyle ilişkilerinde bir uyum olmalıdır. Bu uyum gerek tarz olarak gerek geometrik olarak ve gerekse renk olarak düşünülmelidir. )
Simetri ( Simetride estetik anlamda insanda hoş bir duygu yaratır. Örneğin: Bina girişine iki yana simetrik dikilen bitkiler )
Denge (Oranlar, yapılar, kütleler ve boşluklar arasında bir denge oluşturmak göze güzel görünecektir.)
Tarz (Bahçenizin bir kişiliği olmalıdır. Bitkilerin rastgele fırlatıldığı bir mekan olmaktan çok birbirine uyan, benzer tarzda malzemelerin seçilmesiyle ve bu malzemelerinde bahçenin ve binanın mimari tarzıyla uyumlu olması ve uygun yerde kullanılması ile mümkündür. Örneğin bir japon bahçesinde kayrak taşı, salkım söğüt gibi malzemeler daha natürel ve rahatlatan bir ortam yaratmaya yönelik olup bu benzer mimarideki bir villanın bahçesinde çok uygun duracaktır.)
Evin giriş yolunun iki yanına abartısız bir düzenleme yapılmalı ve asıl özen arka bahçeye gösterilmelidir.
Eve uzak bölümlere büyük bitkileri yakınlara da küçük bitkileri seçmelisiniz. Bunu yaparken mesela salon yada mutfak penceresinden görünen bölüme kışında güzel görünen bitkileri düşünmelisiniz.
İlk önce inşaat işleri tamamlanmalı daha sonra bitkilendirmeye başlanmalıdır.
Toprak kötü ise üst toprak değiştirilebilir ve iyi drene edilirse sonuç alınabilir. Önce büyük ağaçlar, sonra çalılar ve nihayet yer örtücüler ve çiçekler dikilmeli ve en son çim ekimi yapılmalıdır. Çim sulaması zamanla bıktırıcı gelebilir bu anlamda istenirse çim ekiminden önce otomatik sulama tertibatı döşenebilir.
Eve en yakın yerden bahçe sınırına gidildikçe bitki boyu büyümelidir.
Bitkiyi tanımak önemlidir aldığınız bitki çok küçük olabilir fakat bitki materyali inşaat malzemesi gibi değildir, yıldan yıla değişir bitki seçerken büyüdüğünde alacağı şekil ve boy dikkate alınmalıdır.
Küçük bitkiler daha ekonomik gelebilir ama bahçeyi ilk düzenlediğinizde bahçeniz bir şeye benzemeyebilir. Bu moralinizi bozmasın en geç 5 yıl içinde bahçeniz güzel görünmeye başlayacaktır.
Tüm bunlar düşünülürken bitki seçiminde bitkilerin iklim ve toprak istekleri, gölgeye töleransları göz önünde bulundurulmalıdır. Çok özetle sunduğumuz bu bilgiler bahçenizi düzenlerken yardımcı olacaktır fakat toprak ve bitki bilgisi önemlidir. Doğru bitkiyi seçmek için mutlaka satın almadan önce bitki hakkında bilgi edinmelisiniz.<blockquote></blockquote>
ÇİÇEK BAKIMI VE ÖNERİLERİ
Tatile çıktığınızda evdeki bitkilerinizin bakımı nasıl olacaktır? Çoğu kişinin karşılaştığı bir sorundur. Çiçekleri bırakıp iyi olmalarını beklemek yeterli değildir. Birçok bitki yazın bahçeye çıkarılabilir. Saksı kenarı toprağın altında kalacak biçimde toprağa sokulur. Böylece saksıdaki toprağın kuruması önlenir. Bitkilerinizi evde bırakmak zorunda iseniz, bitkilere birkaç hafta yetecek besinleri ve suyu sağlayacak birçok buluştan yararlanabilirsiniz. Bir çeşit bitki kabı olan ve su absorbe eden köpükten yapılmış bir buluş aynı zamanda besin maddesi de içermektedir.
Eski usulde ise bitkiler banyo kenarına konur ve emici yün iplikler vasıtasıyla her bitkiye yavaş fakat düzenli su sağlanır. Benzer bir sistem, büyükçe bir kova ya da kase ile herhangi bir yere kurulabilir. Bununla birlikte evde bulunulmadığı zamanlar bitkilerin doğrudan güneş ışığı alan fazla ısıtılmış bir odada bulundurulmaması gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır.
Öneriler
Çakıl Üzerinde Çiçek Soğanı
Kasım-Aralık aylarında çiçek açan Narcissus ve Hyacintus soğanları Eylül ayı sonunda çakıl taşları ile hazırlanan dikim yerine yerleştirilir. Bu bir cam kase olursa bitkinin köklenmesini izlemek mümkündür.
Yapraklar da kireç lekeleri: Buna çok miktarda kireçli su püskürtülmesi neden olur. Ancak bu lekeler sprey ya da sıvı şekilde bulunan yaprak parlatıcıları ile giderilebilir.
Yapraklanın temizliği: Süs bitkilerinin yaprakları üzerinde zamanla toz tabakaları oluşur. Bu tozlar yaprak gözeneklerinin kapanmasına dolayısıyla solunuma engel oldukları için bitkinin yaşam fonksiyonlarında aksamalar meydana gelir. Bu gibi sorunları ortadan kaldırmak için yaprakların bir sünger yardımıyla oda ısısında olan kireçsiz su ile temizlenmeleri gerekir.
Sabun ve Alkol: 24 gr sabun, 1 lt su ve 10 cc alkol karıştırılarak bir eriyik elde edilir. Bu karışım evde kolayca hazırlanan etkili bir ilaçtır. Bitkilerin öz sularını emerek yaprak kıvrılması ve şekil bozukluğuna yol açan yaprak bitlerine karşı kullanılabilir.
Yer değişikliği: Bitkilerin sıkça yer değiştirmesi son derece sakıncalıdır. Bitkileri yerleştirirken uzun süre kalabileceği yer düşünülmelidir.
Yaprakların ve tomurcukların dökülmesi gibi sakıncalar yaratabilir.
Sulama: Soğuk su bitkilerde yaprak lekeleri, doku, kök çürükleri gibi zararlar yapabilir. Sulama genellikle oda sıcaklığında kireçsiz su ile yapılmalıdır.
Kirli Saksılar
Bitki hastalık etmenlerinin uygun gelişme yerleridir. Saksı ister plastik, ister toprak olsun boşaltıldığı zaman iyice temizlenmelidir. İçinde soda bulunan sıcak su ile fırçalanmalı ve durulanmalıdır.
Tırmanan Bitkileri Nasıl Desteklemeli
Bazı tırmanıcı bitkiler duvar üstünde sağlam bir pençeye sahiptirler. Bazı türlerin tırmanabilmesi için yardım gereklidir. Bu yardım, duvara vida monte edilip sürgünlerin ince teller yardımıyla bunlara tutturulması suretiyle olabilir. Duvara tel gerebilir, ağaç direkler koyabilirsiniz. Ancak yapılan düzenlemede bitkinin yeterli ışık alması gerektiği unutulmamalıdır.
Başka destek çeşitleri
Bazı küçük bitkiler, saksıya demir çember monte edilip bununla desteklenirler. Stephanotis, Ho-ya carnosa gibi ince sürgün veren bitkiler için demir çember son derece uygundur. Fakat Philo-dendron, daha büyük bir destek ister. Bu tür bitkilerin desteklenmesinde; üzeri yosun veya sünger kaplı plastik bir boru kullanılabilir. Yosunlar, boruya naylon ipler ile bağlanmalı, zaman zaman da ıslatılmalıdır. Böylece bitkinin hava kökleri yosunlar arasına girip desteğe tutunacaklardır.
Saksı Değiştirme
Belirli kurallara dikkat edildiği sürece saksı değiştirmek zor değildir.
Saksı değiştirmede dikkat edilecek hususlardan biri bitkinin fizyolojik durumu ile ilgilidir. Büyümenin gözle görünür yavaşlaması, bitki renginde solgunluk (hastalık haricinde) köklerin saksının deliklerinden çıkması gibi. Diğer önemli bir husus da, değiştirilecek saksılarla ilgilidir. Eğer saksı yeni ise kullanılmadan önce kireçsiz suda 24 saat bekletilmeli suyu tamamen emmesi sağlanmalıdır.
Bu kural toprak saksı için geçerlidir. Eski saksılar ise içi ve dışı su altında iyice fırça ile temizlendikten sonra kullanılmalıdır. Temel kurallardan birisi de saksı drenajının iyi olmasıdır. Suyun saksının dip kısmında birikmesi köklerde çürümeye yol açacaktır. Ancak kırık saksı parçalarıyla yapılan basit bir drenaj (suyun akışının düzenlenmesi) çıkabilecek problemleri ortadan kaldıracaktır.
Değiştirme işlemine gelince; Değiştirilecek saksıdaki bitki toprak yüzeyinden sol elin yüzük parmağı ile işaret parmağı arasına alınır, saksı sağlamca tutularak ters çevrilir. Saksının bir kenarı hafifçe sert bir yere vurularak bitkinin serbestçe saksıdan çıkması sağlanır. Yeni saksının dip kısmındaki su akıtma deliğinin üzerine birkaç saksı kırığı konduktan sonra üzerine 3 cm kadar taze toprak konur, bitkinin köklerinden, eski toprak silkelendikten sonra saksının ortasına gelecek şekilde oturtulur. Kalan boşluk taze toprakla saksının üst düzeyinde 1-2 cm boşluk kalacak şekilde doldurulup sert bir yere vurularak toprağın sıkışması sağlanmalıdır.
Değiştirme işlemi bittikten sonra toprak tümüyle nemli duruma gelinceye değin su verilir ve güneş ışığı almayan aydınlık, ılık bir yere yerleştirilerek köklerin yeni ortamlarına uymaları sağlanır.
Saksı toprağının değiştirilmesi gibi gevşetilme yoluyla havalandırılması da önemlidir. Bu işlem için uç kısmı hafif sivri tahta çubuktan yararlanılabilir. Köklerin zarar görmemesine dikkat edilmelidir.
Budama
Salon bitkilerinin çoğu, kış soyunca büyümelerini durdurur-ar. Dinlenme devresi Şubat ayında sona erer ve yeni bir büyüme mevsimi için uyanırlar. Gövdeleri odunsu yapıda ve fazla boylanma özelliğine sahip olan salon bitkilerinin alt kısımlarından başlıyarak dallanmalarını sağlamak için budama gereklidir. Bazı bitkiler çok uzun olarak bazıları da enlemesine büyürler.
Dikkatli bir budama sonucunda doğal şekillerini yeniden kazanabilirler.Budama genellikle ilkbaharda yapılır. Bazı bitkiler ise çiçekleri geçtikten sonra budanır.Büyüme döneminde daha hızlı gelişen üst sürgünleri zayıflatmak için yumuşak tepe sürgünleri alma ile yan dallarının daha iyi gelişmesi ve daha bol çiçeklenmesi sağlanır. Aynı zamanda bitki üzerindeki açıp geçen çiçekleri sapları ile birlikte kesilmeleri gerekir. Budama kısımlarından aynı zamanda çelikte alınabilir.
Doğru olarak yapıldığı sürece bitkiye hiçbir zarar getirmeyeceği gibi devam eden büyümeye daha iyi gelişme şansı verir. Budamada kullanılacak aletler keskin olmalıdır. Aksi halde kapanmayan yaralar bitkiyi çürütüp ölmelerine neden olacaktır.
Vazo Seçimi
Cam vazo tercih edin.
Vazonuzun içi tertemiz olmalı.
Vazonuza uygun oranda su koyun. Normal buketler için yarım litre su (2 bardak) yeterli. Daha büyük buketler için daha fazla su koyun. Vazonuza ağzına kadar su ile kesinlikle doldurmayın. Vazonun altında 4-5 parmak su olması yeterlidir. Çok su dalları yumuşatır ve çiçeğin su çekmesini engeller.
Kesme çiçek besinini suda eritin. Bu besin çiçeklerin vazo ömürlerini uzatır.
Tüm dalların altından 3-4 cm keskin bir bıçakla çapraz kesin.
Çiçek dallarının suyun içinde kalan kısımlarındaki yaprakları temizleyin.
Vazonuza çiçeklerinizi zevkle yerleştirdikten sonra , direk güneş ışığından ve esintili yerlerden uzak bir yere koyun.
Vazodaki suyu 3-4 günde bir değiştirin.
Dalların suda kalan kısımlarını ( yumuşamıştır ) tekrar kesip, varsa kurumuş yaprakları ve çiçekleri temizleyin.
Çiçekçi Önerileri…
Buket aldığınızda altında sarılı olan her türlü kağıdı vazoya koymadan önce mutlaka çıkarın yoksa bakteri üremesini hızlandırmış olursunuz. Eğer satın aldığınız çiçek sünger içerisinde geldiyse süngerin üzerine su koyun. Eğer evinizde mevcutsa suyun içerisine çiçekler için hazırlanmış vitamin (cut flower food) koymanız çiçeğiniz için çok faydalı olacaktır.
Çiçeği koyduğunuz su bulanıklaştıysa suyu hemen tamamen değiştirin. Eğer mümkünse bu sırada çiçeğin saplarını da 1-2 santimetre daha kesin. Çiçeklerin saplarını normal makas kullanarak kesmeyin. Mutlaka çiçek kesme makası kullanın. Sapları temiz suyun içerisinde kesin.
Çiçeklerin saplarını normal makas kullanarak kesmeyin. Mutlaka çiçekçi makası (florist scissor) kullanın veya keskin bıçak kullanın. Sapları temiz suyun içerisinde kesin, keserken sapları hava ile temas ettirmeyin. Ayrıca çiçeğin sapını keserken mümkün olduğunca açılı keserek çiçeğin sapının suyla en üst seviyede temas etmesini sağlayın.
Suyun derecesi çok soğuk veya çok sıcak olmasın, aksi halde çiçeğinizin ömrü kısalacaktır. Kesme çiçekleri vazoya yerleştirirken yaprakların suya girmemesine özen gösterin, eğer girme ihtimali varsa yaprakları kesin, çünkü yapraklar suyla temas ettiğinde hızla bakteri üreyecektir.
Çiçeklerinizi direk güneş ışığından ve sıcak mekanlardan uzak tutun, ısı yayan objelere yakın tutmayın. Örnek: Kalorifer, soba, halojen lamba, televizyon, fırın.
Bakteri oluşmasını önlemek için bir litre suya bir çay kaşığı çamaşır suyu ilave edin. Böylelikle çiçekler daha rahat su çekecek ve ömürleri daha uzun olacaktır.
Önemli hatırlatma. Bu işlemi sadece cam vazolarda deneyin, metal vazolar çamaşır suyu ile tepkime verebilir. Güller boynu bükülmeye başladıysa başka yere koyup konumunu farklılaştırın ve yukarıda anlatıldığı şekilde saplarını 1-2 cm kadar kesin.
Eski usulde ise bitkiler banyo kenarına konur ve emici yün iplikler vasıtasıyla her bitkiye yavaş fakat düzenli su sağlanır. Benzer bir sistem, büyükçe bir kova ya da kase ile herhangi bir yere kurulabilir. Bununla birlikte evde bulunulmadığı zamanlar bitkilerin doğrudan güneş ışığı alan fazla ısıtılmış bir odada bulundurulmaması gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır.
Öneriler
Çakıl Üzerinde Çiçek Soğanı
Kasım-Aralık aylarında çiçek açan Narcissus ve Hyacintus soğanları Eylül ayı sonunda çakıl taşları ile hazırlanan dikim yerine yerleştirilir. Bu bir cam kase olursa bitkinin köklenmesini izlemek mümkündür.
Yapraklar da kireç lekeleri: Buna çok miktarda kireçli su püskürtülmesi neden olur. Ancak bu lekeler sprey ya da sıvı şekilde bulunan yaprak parlatıcıları ile giderilebilir.
Yapraklanın temizliği: Süs bitkilerinin yaprakları üzerinde zamanla toz tabakaları oluşur. Bu tozlar yaprak gözeneklerinin kapanmasına dolayısıyla solunuma engel oldukları için bitkinin yaşam fonksiyonlarında aksamalar meydana gelir. Bu gibi sorunları ortadan kaldırmak için yaprakların bir sünger yardımıyla oda ısısında olan kireçsiz su ile temizlenmeleri gerekir.
Sabun ve Alkol: 24 gr sabun, 1 lt su ve 10 cc alkol karıştırılarak bir eriyik elde edilir. Bu karışım evde kolayca hazırlanan etkili bir ilaçtır. Bitkilerin öz sularını emerek yaprak kıvrılması ve şekil bozukluğuna yol açan yaprak bitlerine karşı kullanılabilir.
Yer değişikliği: Bitkilerin sıkça yer değiştirmesi son derece sakıncalıdır. Bitkileri yerleştirirken uzun süre kalabileceği yer düşünülmelidir.
Yaprakların ve tomurcukların dökülmesi gibi sakıncalar yaratabilir.
Sulama: Soğuk su bitkilerde yaprak lekeleri, doku, kök çürükleri gibi zararlar yapabilir. Sulama genellikle oda sıcaklığında kireçsiz su ile yapılmalıdır.
Kirli Saksılar
Bitki hastalık etmenlerinin uygun gelişme yerleridir. Saksı ister plastik, ister toprak olsun boşaltıldığı zaman iyice temizlenmelidir. İçinde soda bulunan sıcak su ile fırçalanmalı ve durulanmalıdır.
Tırmanan Bitkileri Nasıl Desteklemeli
Bazı tırmanıcı bitkiler duvar üstünde sağlam bir pençeye sahiptirler. Bazı türlerin tırmanabilmesi için yardım gereklidir. Bu yardım, duvara vida monte edilip sürgünlerin ince teller yardımıyla bunlara tutturulması suretiyle olabilir. Duvara tel gerebilir, ağaç direkler koyabilirsiniz. Ancak yapılan düzenlemede bitkinin yeterli ışık alması gerektiği unutulmamalıdır.
Başka destek çeşitleri
Bazı küçük bitkiler, saksıya demir çember monte edilip bununla desteklenirler. Stephanotis, Ho-ya carnosa gibi ince sürgün veren bitkiler için demir çember son derece uygundur. Fakat Philo-dendron, daha büyük bir destek ister. Bu tür bitkilerin desteklenmesinde; üzeri yosun veya sünger kaplı plastik bir boru kullanılabilir. Yosunlar, boruya naylon ipler ile bağlanmalı, zaman zaman da ıslatılmalıdır. Böylece bitkinin hava kökleri yosunlar arasına girip desteğe tutunacaklardır.
Saksı Değiştirme
Belirli kurallara dikkat edildiği sürece saksı değiştirmek zor değildir.
Saksı değiştirmede dikkat edilecek hususlardan biri bitkinin fizyolojik durumu ile ilgilidir. Büyümenin gözle görünür yavaşlaması, bitki renginde solgunluk (hastalık haricinde) köklerin saksının deliklerinden çıkması gibi. Diğer önemli bir husus da, değiştirilecek saksılarla ilgilidir. Eğer saksı yeni ise kullanılmadan önce kireçsiz suda 24 saat bekletilmeli suyu tamamen emmesi sağlanmalıdır.
Bu kural toprak saksı için geçerlidir. Eski saksılar ise içi ve dışı su altında iyice fırça ile temizlendikten sonra kullanılmalıdır. Temel kurallardan birisi de saksı drenajının iyi olmasıdır. Suyun saksının dip kısmında birikmesi köklerde çürümeye yol açacaktır. Ancak kırık saksı parçalarıyla yapılan basit bir drenaj (suyun akışının düzenlenmesi) çıkabilecek problemleri ortadan kaldıracaktır.
Değiştirme işlemine gelince; Değiştirilecek saksıdaki bitki toprak yüzeyinden sol elin yüzük parmağı ile işaret parmağı arasına alınır, saksı sağlamca tutularak ters çevrilir. Saksının bir kenarı hafifçe sert bir yere vurularak bitkinin serbestçe saksıdan çıkması sağlanır. Yeni saksının dip kısmındaki su akıtma deliğinin üzerine birkaç saksı kırığı konduktan sonra üzerine 3 cm kadar taze toprak konur, bitkinin köklerinden, eski toprak silkelendikten sonra saksının ortasına gelecek şekilde oturtulur. Kalan boşluk taze toprakla saksının üst düzeyinde 1-2 cm boşluk kalacak şekilde doldurulup sert bir yere vurularak toprağın sıkışması sağlanmalıdır.
Değiştirme işlemi bittikten sonra toprak tümüyle nemli duruma gelinceye değin su verilir ve güneş ışığı almayan aydınlık, ılık bir yere yerleştirilerek köklerin yeni ortamlarına uymaları sağlanır.
Saksı toprağının değiştirilmesi gibi gevşetilme yoluyla havalandırılması da önemlidir. Bu işlem için uç kısmı hafif sivri tahta çubuktan yararlanılabilir. Köklerin zarar görmemesine dikkat edilmelidir.
Budama
Salon bitkilerinin çoğu, kış soyunca büyümelerini durdurur-ar. Dinlenme devresi Şubat ayında sona erer ve yeni bir büyüme mevsimi için uyanırlar. Gövdeleri odunsu yapıda ve fazla boylanma özelliğine sahip olan salon bitkilerinin alt kısımlarından başlıyarak dallanmalarını sağlamak için budama gereklidir. Bazı bitkiler çok uzun olarak bazıları da enlemesine büyürler.
Dikkatli bir budama sonucunda doğal şekillerini yeniden kazanabilirler.Budama genellikle ilkbaharda yapılır. Bazı bitkiler ise çiçekleri geçtikten sonra budanır.Büyüme döneminde daha hızlı gelişen üst sürgünleri zayıflatmak için yumuşak tepe sürgünleri alma ile yan dallarının daha iyi gelişmesi ve daha bol çiçeklenmesi sağlanır. Aynı zamanda bitki üzerindeki açıp geçen çiçekleri sapları ile birlikte kesilmeleri gerekir. Budama kısımlarından aynı zamanda çelikte alınabilir.
Doğru olarak yapıldığı sürece bitkiye hiçbir zarar getirmeyeceği gibi devam eden büyümeye daha iyi gelişme şansı verir. Budamada kullanılacak aletler keskin olmalıdır. Aksi halde kapanmayan yaralar bitkiyi çürütüp ölmelerine neden olacaktır.
Vazo Seçimi
Cam vazo tercih edin.
Vazonuzun içi tertemiz olmalı.
Vazonuza uygun oranda su koyun. Normal buketler için yarım litre su (2 bardak) yeterli. Daha büyük buketler için daha fazla su koyun. Vazonuza ağzına kadar su ile kesinlikle doldurmayın. Vazonun altında 4-5 parmak su olması yeterlidir. Çok su dalları yumuşatır ve çiçeğin su çekmesini engeller.
Kesme çiçek besinini suda eritin. Bu besin çiçeklerin vazo ömürlerini uzatır.
Tüm dalların altından 3-4 cm keskin bir bıçakla çapraz kesin.
Çiçek dallarının suyun içinde kalan kısımlarındaki yaprakları temizleyin.
Vazonuza çiçeklerinizi zevkle yerleştirdikten sonra , direk güneş ışığından ve esintili yerlerden uzak bir yere koyun.
Vazodaki suyu 3-4 günde bir değiştirin.
Dalların suda kalan kısımlarını ( yumuşamıştır ) tekrar kesip, varsa kurumuş yaprakları ve çiçekleri temizleyin.
Çiçekçi Önerileri…
Buket aldığınızda altında sarılı olan her türlü kağıdı vazoya koymadan önce mutlaka çıkarın yoksa bakteri üremesini hızlandırmış olursunuz. Eğer satın aldığınız çiçek sünger içerisinde geldiyse süngerin üzerine su koyun. Eğer evinizde mevcutsa suyun içerisine çiçekler için hazırlanmış vitamin (cut flower food) koymanız çiçeğiniz için çok faydalı olacaktır.
Çiçeği koyduğunuz su bulanıklaştıysa suyu hemen tamamen değiştirin. Eğer mümkünse bu sırada çiçeğin saplarını da 1-2 santimetre daha kesin. Çiçeklerin saplarını normal makas kullanarak kesmeyin. Mutlaka çiçek kesme makası kullanın. Sapları temiz suyun içerisinde kesin.
Çiçeklerin saplarını normal makas kullanarak kesmeyin. Mutlaka çiçekçi makası (florist scissor) kullanın veya keskin bıçak kullanın. Sapları temiz suyun içerisinde kesin, keserken sapları hava ile temas ettirmeyin. Ayrıca çiçeğin sapını keserken mümkün olduğunca açılı keserek çiçeğin sapının suyla en üst seviyede temas etmesini sağlayın.
Suyun derecesi çok soğuk veya çok sıcak olmasın, aksi halde çiçeğinizin ömrü kısalacaktır. Kesme çiçekleri vazoya yerleştirirken yaprakların suya girmemesine özen gösterin, eğer girme ihtimali varsa yaprakları kesin, çünkü yapraklar suyla temas ettiğinde hızla bakteri üreyecektir.
Çiçeklerinizi direk güneş ışığından ve sıcak mekanlardan uzak tutun, ısı yayan objelere yakın tutmayın. Örnek: Kalorifer, soba, halojen lamba, televizyon, fırın.
Bakteri oluşmasını önlemek için bir litre suya bir çay kaşığı çamaşır suyu ilave edin. Böylelikle çiçekler daha rahat su çekecek ve ömürleri daha uzun olacaktır.
Önemli hatırlatma. Bu işlemi sadece cam vazolarda deneyin, metal vazolar çamaşır suyu ile tepkime verebilir. Güller boynu bükülmeye başladıysa başka yere koyup konumunu farklılaştırın ve yukarıda anlatıldığı şekilde saplarını 1-2 cm kadar kesin.
ŞİFALI BİTKİLER
Acıbakla: ( Lupine / Lupin / Lupine) 10-100 cm yüksekliginde, sik tüylü, bir senelik bitkiler. Yapraklar el seklinde parçali, uzun sapli, 5-9 yaprakçiklidir. Çiçekleri dik salkim durumunda, beyaz veya mavimsi renkli, çiçek taç yapragi kelebek seklindedir. Yahudi baklasi diye de taninir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Akdeniz bölgesi, Bursa, Antalya ve Konya çevreleridir.
Memleketimizde üç türü bulunmaktadir.
Beyaz yahudi baklasi: Beyaz çiçeklidir. 120 cm kadar yükseklikte, bir yillik bir bitkidir.
Sari çiçekli yahudi baklasi: Vatani, Orta ve Güney Avrupa’dir.
Mavi çiçekli yahudi baklasi: Vatani, Akdeniz çevresi memleketleridir.
Kullanildigi yerler: Tohumlarinin idrar söktürücü, kan temizleyici ve kurt düsürücü tesiri vardir. Bazi türlerinin kavrulmus tohumlari “sebze kahvesi” ismiyle kahve yerine kullanilmaktadir. Fakat alkaloid tasiyan türlerinin bu sekilde kullanilmasi tehlikelidir.
_________________________________________________________________
Acıçigdem: ( Herbstzeitlose / Krokus / Colchique / Colchicum / Autumn crocuses) Boyu 10-30 cm yükseklige ulasan, otsu ve yumrulu bir bitki. Sonbaharda morumsu pembe renkli, 6 parçali çiçekler açar. Yaprak ve meyvalari ise ilkbaharda ortaya çikar. Sonbaharda çiçek açtigindan dolayi halk arasinda “güz çigdemi” olarak da bilinir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Türkiye’de pek bulunmaz. Avrupa’nin sulak çayirlarinda bol miktarda yetisir.
Kullanildigi yerler: Tibbi önemi haiz bir bitkidir. Kullanilan kismi yumru ve tohumlaridir. Tohum ve yumrularin idrar arttirici, terletici, müshil ve romatizma agrilarini dindirici etkisi vardir. Alkaloitlerin çok yüksek zehirleyici özelligi oldugundan, bu droglar, dahilen ancak hekim kontrolünde kullanilabilir. Eskiden halk arasinda romatizma agrilarini dindirmek için haricen kullanilirdi. Bunun için bir tutam aci çigdem tohumu, 2-3 dis sarmisak ile havanda iyice dövülür. Elde edilen sulu kisim da bir tülbente emdirilip, agriyan kisma sarilir. Bu pansuman birkaç gün arka arkaya tekrarlanir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Akdeniz bölgesi, Bursa, Antalya ve Konya çevreleridir.
Memleketimizde üç türü bulunmaktadir.
Beyaz yahudi baklasi: Beyaz çiçeklidir. 120 cm kadar yükseklikte, bir yillik bir bitkidir.
Sari çiçekli yahudi baklasi: Vatani, Orta ve Güney Avrupa’dir.
Mavi çiçekli yahudi baklasi: Vatani, Akdeniz çevresi memleketleridir.
Kullanildigi yerler: Tohumlarinin idrar söktürücü, kan temizleyici ve kurt düsürücü tesiri vardir. Bazi türlerinin kavrulmus tohumlari “sebze kahvesi” ismiyle kahve yerine kullanilmaktadir. Fakat alkaloid tasiyan türlerinin bu sekilde kullanilmasi tehlikelidir.
_________________________________________________________________
Acıçigdem: ( Herbstzeitlose / Krokus / Colchique / Colchicum / Autumn crocuses) Boyu 10-30 cm yükseklige ulasan, otsu ve yumrulu bir bitki. Sonbaharda morumsu pembe renkli, 6 parçali çiçekler açar. Yaprak ve meyvalari ise ilkbaharda ortaya çikar. Sonbaharda çiçek açtigindan dolayi halk arasinda “güz çigdemi” olarak da bilinir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Türkiye’de pek bulunmaz. Avrupa’nin sulak çayirlarinda bol miktarda yetisir.
Kullanildigi yerler: Tibbi önemi haiz bir bitkidir. Kullanilan kismi yumru ve tohumlaridir. Tohum ve yumrularin idrar arttirici, terletici, müshil ve romatizma agrilarini dindirici etkisi vardir. Alkaloitlerin çok yüksek zehirleyici özelligi oldugundan, bu droglar, dahilen ancak hekim kontrolünde kullanilabilir. Eskiden halk arasinda romatizma agrilarini dindirmek için haricen kullanilirdi. Bunun için bir tutam aci çigdem tohumu, 2-3 dis sarmisak ile havanda iyice dövülür. Elde edilen sulu kisim da bir tülbente emdirilip, agriyan kisma sarilir. Bu pansuman birkaç gün arka arkaya tekrarlanir.
ÇİÇEK TÜRLERİ VE ANLAMLARI
Beyaz Gül _______________________Masumluk
Kırmızı Gül _______________________Aşk
Pembe Gül _______________________Gönlüm Sende
Sarı Gül _______________________Sıcak Sevgi
Beyaz Karanfil _______________________Temizlik Saflık
Kırmızı Karanfil _______________________Sevgi
Pembe Karanfil _______________________ İçtenlik
Sarı Karanfil _______________________ Hüzün
Anemon _______________________ Gençlik
Beyaz Glayör _______________________ Dostluk
Kırmızı Glayör _______________________ İstek
Pembe Glayör _______________________Zerafet
Sarı Glayör _______________________ Kıskançlık
Mor Glayör _______________________ İnanç
Orkide _______________________ Mağrur Gururlu
Sterliçya _______________________ Sıcak Sevgi
Ağlayan Gelin _______________________ İsyan
Nilüfer _______________________ Delecek Yenileme
Beyaz Lale _______________________ Saflık Temizlik
Kırmızı Lale _______________________ Seni Seviyorum
Pembe Lale _______________________ Anlayış
Sarı Lale _______________________ Gerginlik
Margarit _______________________ Bolluk Sıhhat
Menekşe _______________________ Alçak Gönüllü
İris _______________________ Hatıra Zerafet
Kamelya _______________________ Mağrur
Lilyum _______________________ Güven
Gerbera _______________________ İyimser
Frezya _______________________ Suçluluk
Beyaz Krizantem _______________________ Sadakat
Kırmızı Krizantem _______________________ Sessiz İstek
Sarı Krizantem _______________________ Karşılıksız Sevgi
Mor Krizantem _______________________ Burukluk
Mersedes Gülü _______________________ Melankoli
Altın Kadeh _______________________ Umut
Fulya _______________________Unutma
ÇİÇEK BİLGİLERİ
Tohumun meydana geldiği organ çiçektir. Dolayısıyla çiçeksiz bitkilerde tohum bulunmaz. Çoğalmaları sporlarla gerçekleşir. Çiçekli bitkilere göre daha basit yapılıdırlar. Suda ve nemli yerlerde yaşarlar.
Su Yosunları (Alg’ler)
Nemli ortamlarda , denizlerde ve tatlı sularda yaşarlar.
Su yosunlarına algler de denir.
Tek ve çok hücreli olanları vardır.
Gerçek kökleri olmamasına rağmen basit köksü yapıları olan basit yapılı bitkilerdir.
Su yosunları hücrelerinde klorofil bulunur. Bu sayede kendi besinlerini kendileri yapar.
Su yosunları genelde mavi, yeşil renkte olurlar.
Yeşil, kahverengi, esmer, kırmızı alg’ler olmak üzere gruplandırılır.
Bazı türleri hem tek hücreli hem de gözle görülecek büyüklükte (makroskobik) dir. (Acetebularia gibi).
Kara Yosunları
Su yosunlarından farklı olarak karada yaşamalarına rağmen iletim demetleri (damarları) olmadığı için nemli ve suya yakın yerlerde yaşarlar. Gerçek kökleri yoktur, bunun yerine suyu ve suda erimiş mineralleri alan rizoid adı verilen yapıları vardır. Çoğalmalarında döl almaşı görülür.
Nemli topraklarda, taş aralıklarında, ağaç kabuklarında ve havuz kenarlarında yetişir.
İletim demetleri yoktur.
Döl almaşıyla eşeyli ürerler.
Kara yosunlarında gövde ve yapraklar bulunur.
Bunlar gerçek yapraklar olmayıp, yaprağımsı yapıları vardır.
Gövdeleri incedir.
Gövde üzerinde yeşil yapraklar bulunur.
Kara yosunları bulundukları yüzeyi kadife gibi kaplar.
Eğrelti Otları
Yapı olarak çiçekli bitkilere benzerler.
- Gerçek kök, gövde, yaprak ve damarları ( iletim demeti) vardır.
- Fotosentez yaparlar.
- Çoğunlukla karada yaşarlar.
- Çoğalmalarında döl almaşı görülür.
- Eğrelti otları ormanlarda , ağaç diplerinde , nemli yerlerde ve dere kenarlarında yetişir.
- Çiçeksiz bitkilerin en gelişmişidir.
- Boyları genelde 40 – 100 cm arasında değişir.
- Toprak üzerinde geniş ve yeşil renkli yaprakları vardır.
- Eğrelti otlarında kök , gövde ve yapraklar bulunur.
- Ancak bunlar da gerçek kök ve yapraklar değildir.
- İletim demetleri vardır.
- Üremeleri kara yosunları gibidir.
- Yaprağımsılar yer altı gövdesine yapışmıştır.
ŞELLUKA ÇİÇEĞİ
Şelluka Çiçeği Familya: Leguminosae
Alt familya: Papilionaceae Fabaceae
Sinonim: Phaseolus caracalla
Türkçe İsmi: Selluka Zülf-ü aruz
Yabancı dillerdeki isimleri: Schneckenbohne-Corkscrew Vine-Giant Snail Bean-Snail Vine
Bitki gurubu: Sarılıcı-Tırmanıcı
Menşei (Yurdu): Güney Amerika
Yetiştiği Bölgeler: Tropikal ve subtropikal bölgeler
Habitat: Çok yıllık çok hızlı büyüyen odunsu köklü.
Yaprak Yapısı: Üç adet yaprakçıktan oluşan bileşik yaprak yapısına sahitir yaprak sapı uzundur yaprakçıkların alt tarafı oval ve uca doğru sivri 5-13 cm büyüklüğünde yapraklara sahiptir.
Çiçekleri: Sap üzerinde çok sayıda çiçekler-kremlilapempe renklerinde ve spiral(kulak) formundadır.
Kullanım Alanı: Sarılıcı ve tırmanıcı olarak pergolalar kameriyeler balkonlar ve separatörlerde kullanılır. Teraslar ve kış bahçeleri için hoş kokulu süs bitkisidir. Kelebekleri cezbedici yapısıyla
Toprak yapısı: Tohumlar torfa ekilir. Ekim yapılmadan önce torf 0.5 lt suya 1 tatlı kaşığı oranında oksijenli su ile hazırlanan solüsyonla sulanır. Kum-Perlit-vemikulit ilaveli geçirgen bir toprakta kullanılabilir.
Tohuma uygulanan işlem: Sert bir kabuğa sahip selluka tohumları zımpara ile hafifçe öze inmeden inceltilir. 12 saat boyunca sıcaklığı 43-45 dereceyi geçmeyen sıcak suda bekletilir. (Sıcaklığın sabit kalması sağlanmadan bekletilecektir yani su soğuduğunda yeniden ısıtılmayacaktır.)
Ekim zamanı: Şubat sonu-Mart başı ekimler erkencilik sağlar. Doğrudan bahçeye ekilecekse Nisan sonu-Mayıs başı tercih edilir.
Ekim aralığı: Selluka tohumu doğrudan bahçeye ekilecekse her tohum çukuruna iki adet tohum konur ve dikim mesafesi 1 m aralıklı olmalıdır. Çünkü selluka geniş bir alana yayılır.
Balkon yada terasta bakılacaksa geniş bir saksıya bahçe toprağı+torf karıştırılarak şaşırtılmalıdır.
Ekim derinliği: Tohum boyu kadar.
Çimlenme sıcaklığı: 25-27 C aydınlık bir ortam sabit nem oranı ama asla ıslak değil.
Çimlendirme aşaması: Selluka tohumlarının ekim yapıldığı kaplara sera etkisi yapılmalıdır. Çimlendirme kabının üzerine bir gazete kağıdı onunda üzerine bir cam kapatmalıdır. Kapları sıcağa konulur. (Gazete camdan buharlaşma ile meydana gelecek damlamayı önlemek için.)
Hergün cam kaldırılıp kap havalandırılmalıdır. İlk yaprak görüldüğü anda cam kaldırılmalıdır. Fazla sulanıp tohumda çürümeye yol açılmamalı ve toprak nemsiz bırakılmamalıdır.
Kesilmiş pet şişelere minik delikler açılarak ta sera etkisi sağlanabilir.
Çimlenme Süresi: 2-4 hafta
Ortalama bitki boyu: 2-8 metre.
Çiçeklenme zamanı: Ağustos-Eylül-Ekim
Su isteği: Toprak kurudukça kireçsiz kaliteli su ile. Aşırı sulama kök çürümesi yapar.
Işık ve Yer İsteği: Tam güneş yerlerden hoşlanır yarı gölgeyi tolere eder. Bitkinin yeri ne kadar fazla güneş alırsa ve sıcak olursa;bitki o kadar fazla çiçek açar ve açan çiçeklerin renkleri o derece koyu olur.
Gübre İsteği: Mart-Nisandan Ağustosa kadar 15 günde bir kompoze sıvı gübre veya saksı harcına katılacak yavaş salınımlı bir gübre.
Çoğaltılması: Tek yıllık sürgünlerden alınan çelikle yaprak çeliğiyle adi daldırmayla ve tohumla.
Tohum Alma: Tohum kapsülleri iyice olgunlarştıktan sonra toplanıp kurumaya bırakılır. Tamamen kuruduklarında kapsüllerden çıkarılır.
Kışı geçirmesi: Çevre ısısı 10-15 C aydınlık bir yerde zaman zaman sulama 5 C ye kadar sıcaklıklara dayanabilir. Kökler asla susuz bırakılıp kurutulmamalıdır.
Yapılmaması Gerekenler: Ekilen tohumlar kesinlikle kurcalanmamalıdır. Çimlenme sırasında toprak ıslak değil nemli tutulmalıdır. Tohumlar öze inmeden hafifçe zımparalanmalıdır.
Hastalık ve Zararlıları: Yaprak bitleri Beyazsinek Kırmızı Örümcek Mantari Hastalıklar.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)