Familya : Liliaceae Latincesi : Asparagus officinalis var. altilisMorfolojik özellikleri
Kök : Çok yoğun ve gelişmiş bir kök yapısına sahiptir. Bir yıllık kuşkonmaz pençeleri dahi, sayıları 10-14’ü bulabilen ve enine kesitleri 4-7 mm arası ve 50 cm derine giden köklere sahiptir. Kökler depo kök şeklinde ve az miktarda saçak kök bulunur. Depo görevi gören etli kökler zamanla yaşlanır ve ölürler, yerine yenileri gelir. Bitki depo köklerinde besin maddelerini gelecek ilkbahar sürgünleri için biriktirir.
Yaşlanan kökler zamanla çürür, kaybolur. Yan taraftan yeni depo kökleri ve ertesi yılda sürgünler gelişir. Bitkilerin yeri değiştiğinden toprak yorgunluğun neden olur. Kuşkonmaz bozulduktan sonra toprak dinlendirilmelidir. Toprakta bir sonraki kültür bitkisi için yararlı ve önemli miktarda organik madde bırakır.
Gövde : Çok dallanmış yapıdadır. Gövde 120-180 cm boy alabilir. Bitki ilk yılda tek gövde, sonraki yıllarda çok sayıda gövde oluşturur. Gövde sonbaharda kurur. Bitki gövdesini her yıl yeniler. Sürgün yaşlandıkça dokularda oluşan selülozik yapı ile dayanıklılık kazanır.
Yaprak : Çok büyük miktarda ve sayıda, dar ve iğne şeklinde yaprakları vardır. Gövdenin yaşlanması ve mevsimin ilerlemesi ile birlikte sararak dökülür.
Çiçek : Kuşkonmaz iki evcikli bir bitkidir. Erkek bitkilerde dişi organ, dişi bitkilerde erkek organ dumura uğramıştır. Çiçek altılı yapıdadır. Erkek çiçekler dişi çiçeklerden daha büyüktür ve taç yapraklar dışa doğru kıvrılmış yapıdadır. Kuşkonmaz bitkileri ilk yılda vegetatif kalırlar, 2. yılda bitkilerden bazıları çiçeklenir. 3. yıldan sonra bitkilerin tamamı çiçeklenir. 3-6. yıllar arasında bitkilerin cinsiyeti belirir.
Meyve : Meyveleri üzümsüdür. Olgunlaşınca kırmızı renk alır. Her meyve 4-6 tohum taşır. Bitkiler en erken 2. yılda meyve verirler. 7. yıldan sonra azalır ve ortadan kalkar.
Tohum ve çimlenme özellikleri : Tohumlar siyah renkli, 3-4 mm genişlik, 3-4 mm uzunluk ve 2 mm kalınlığındadır. 1g’da 40-55 adet tohum vardır. Çimlenme süresi optimum şartlarda 15, kötü şartlarda 30 gün kadardır. 20-30ºC arası sıcaklıklar çimlenme için uygundur.
Yetiştirme istekleri
İklim isteği : Kuşkonmaz üretimi için hasat döneminin az yağışlı veya yağışsız geçmesi gerekir. Hasatta yaralanan kısımlar yağışlı havada çürür ve bitki tacı yok olabilir.Toprak isteği : Hafif karakterli topraklarda başarıyla yetiştirilir. 5.0-.0 ph değerleri uygundur. Ağır topraklarda üretim yapmak daima zor ve risklidir.
Yetiştirme şekli
Toprak hazırlığı, ekim ve dikim : Tohumundan elde edilen pençe denilen fideleri ile üretilir. Her dekar alan için 50 m²’lik soğuk yastık hazırlanır. Yastığa 10*10 cm aralıkla kare şeklinde ekim yapılır. Ekilen tohumlar 3-4 hafta içinde çimlenerek gelişir.
Birinci yılda bitkiler 15-20 cm boylanınca yapraklarına gelmeyecek şekilde sıra arlarına nitrat formunda azot uygulanır. Aynı yılda bitki 30 cm boylanır. Pençeler sonbaharda hayat devrelerini kapatıp gövde ve yapraklarını kuruturlar. İlkbaharda dikim için pençeler sökülür. Taç kısmında en az 5-6 sürgün ucu bulunan pençeler idealdir.
Toprak doğal ve yapay gübrelemesi yapılarak 50 cm derinlikte sürülür. Sonra 35-40 cm derinlikte ikinci defa sürülür. Özel pulluklarla 120-140 cm sıra arası ve kuzey-güney yönünde, 35-40 cm derinliğinde karıklar açılır. Özel pulluklar taban genişliği 30-40 cm, derinliği 35 cm kanal açarlar.
Her pençenin dikileceği yer önce ½ oranında yanmış ahır gübresi, ½ oranında toprak karışımından 4-5 cm kalınlığında harç konur. Pençeler bu harç içine dikilir. Üzerleri harç ile 3-5 cm kalınlıkta örtülür ve su verilir. İp çekilip dikilir. Dikimle beraber sıra başlarına kazıklar çakılır ve 6-7 yıl kalır. Bitkiler 2-3 gövdeli gelişirler. 80-100 cm boy alır, sonbaharda kuruyan kısımlar makasla kesilir. İkinci yılın ilkbaharında taç üstündeki toprak yanlardan karık içine arttırılır. Bitki 100-150 cm boylanır ve kuruyan yerler kesilir. Gelişme yılında (2.yıl ) ürün alınmaz. Sağlıklı ve yüksek verim için hasat yapılmaz. Hasat 3. yılda başlar.
Ege bölgesi'nde 3. yılın mart sonunda toprak bitkiden uzaklaştırılıp makasla kesilir. Hava güneşli ise 2-3 gün açık bırakılıp bitki uyandırılır. Kazıklar arasına ip çekilip en üst kısmı ipe değecek şekilde ve taçlardan 30-35 cm yükseklikte kümbet oluşturulur. Kümbetlerin üzerine malçlama olarak naylon örtülür.
Yeşil kuşkonmaz üretiminde pençeler daha yüzeysel (6-10 cm ) ve sık olarak (25-30 cm sıra üzeri ) dikilir ve üzerlerine kümbet oluşturulmaz. Beyaz kuşkonmaz üretiminde olduğu gibi taçların üzeri 6-8 cm toprakla örtülür ve sürgünlerin gelişmesi beklenir. Sürgünler 25-30 cm boylanınca koparılır. Bitki yeni sürgün yapar. Hasat 8 hafta sürer.
Tarımsal savaşım : Kuşkonmaz pası hastalığı yeşil kısmında zarar yapar. Gövde ve yaprak erken kurur. Yağışlı ve sıcak havalarda sporlar zarar yapar. Dithane ve Maneb ilaçları yayılmayı önler. Kuşkonmaz sineği zarar yapar. Taçta zarar yapan hastalıklara karşı toprak kümbetleri dağıtılır, taca yakın kısımdaki toprağın güneşlenmesi sağlanır.
Olgunluk, hasat ve depolama : Ege bölgesinde ilk hasat nisan ayı başındadır. Sürgün uçları mor renk alır. Beyaz kuşkonmazda renk oluşumu istenmez. Sürgünün üzerindeki toprak biraz açılır, ağız kısmı 2,5 cm genişliğinde bıçakla, uç kısmı sürgünün bulunduğu tacın 2-3 cm üzerindeki dip kısmına dokunulur. Sürgün kesilir ve çekilerek alınır. Sürgünler nemli bezle örtülür.
Erkek bitkiler dişilere göre daha erken sürgün oluşturur, daha çok sürgün yapar ve sürgünler ince olur. Dişi bitkiler daha geç hasada gelir.
Verim : Hasat 8 hafta sürer, bu dönemde düzenli sulama ve gübrelemeler yapılır. Dekardan ortalama 350-400 kg ürün alınır.